Bebelplatz

Mario Paz González

Kurt Tucholsky, Erich Kästner, Heinrich Heine, Bertolt Brecht, Franz Kafka, Karl Marx, Heinrich Mann, Alfred Döblin, Carl von Ossietzky... Todos estes nomes teñen varias cousas en común. As máis visibles serían: a de ser escritores, poetas ou pensadores, a de ter vivido na Europa dos séculos XIX e XX ou, mesmamente, a de utilizar coma vehículo de expresión do seu pensamento a lingua alemá. Sen embargo, hai algo máis que, por desgraza, úneos a todos eles, un acontecemento que, tal día coma hoxe, un 10 de maio de hai 75 anos, ocorreu na Alemaña: as súas obras, xunto ás de moitos outros autores, foron queimadas por estudantes nazis diante da Biblioteca da Universidade von Humboldt, na Opernplatz, ou Praza da Ópera, de Berlín (chamada hoxe Bebelplatz en homenaxe ao político socialdemócrata de comezos do século XX, August Bebel). 

Aquela queima fatídica levou por diante en torno a 20.000 volumes de autores que, coma os enriba citados, engrosaban a lista negra do novo réxime. Intelectuais que, dun xeito ou doutro, por unha razón ou por outra, resultaban “incómodos” ou “sospeitosos” para as autoridades nacionalsocialistas. Algúns deles (os autores vivos aos que as circunstancias non lles permitiron fuxir) foron tamén, naquel tempo, arrestados, asasinados ou, cando menos, obrigados a exiliarse. 

Hoxe, a través dunha lousa de cristal, pódese ver no centro da fermosa Bebelplatz unha habitación subterránea con catro paredes cubertas de andeis brancos e valeiros, coma unha biblioteca simbólica posta aí para non esquecer a barbarie. Non moi lonxe dela, unha praca cunha cita de Heine de 1820, fatalmente premonitoria, trata de loitar contra o esquecemento: “Das war ein Vorspiel nur, dort wo man Bücher verbrennt, verbrennt man am Ende auch Menschen” (“Iso foi só un limiar, aí onde se queiman os libros, remata queimándose tamén ás persoas”). 

Onte e hoxe, coincidindo tamén co Día de Europa (9 de maio), adicado este ano curiosamente ao diálogo intercultural, as autoridades alemás conmemoran aqueles luctuosos feitos nuns actos nos que participa tamén o Instituto Cervantes. Do mesmo xeito, cómpre asemade destacar que todos os anos os estudantes da von Humboldt fan o seu por loitar contra o insondable peso do esquecemento celebrando unha venda de libros na mesma praza. Un bo xeito de darlle a volta á tortilla. Os que aseguran que ser novo é a escusa perfecta para a ignorancia e a brutalidade andan algo máis que errados. A anécdota anterior é unha boa proba dilo. Tamén a que segue. 

Nos minutos que pechan a película O afundimento (2004), do director alemán Oliver Hirschbiegel, amósansenos imaxes dunha entrevista con Traudl Junge, a que fora secretaria de Hitler na Cancileiría do Reich e nos derradeiros días no búnker. Non o sei con seguridade, pero é probable que esas imaxes formen parte das dez longas horas de conversa gravadas polo director Ohtmar Schmideret nas que se recollen as lembranzas desta muller e que deron coma froito o documental Punto cego: a secretaria de Hitler, presentado en 2002 na Berlinale ao pouco do falecemento da propia Junge. Alí, neses minutos finais da película de 2004, ela recoñece o sentimento de culpabilidade que marcou a súa vida trala guerra e, coma levada por esa reflexión, lembra o momento no que viu por vez primeira a tumba de Sophie Scholl. Endexamais chegaron a coñecerse mais ambas as dúas foron practicamente contemporáneas e ambas militaron na Liga de Rapazas Alemás das Xuventudes Hitlerianas, pero, mentres Junge optou por seguir con fidelidade as directrices do movemento e vivir cunha venda nos ollos, Sophie Scholl (casualmente nacida un 9 de maio) converteuse nunha das máis importantes activistas contra o réxime, vencellándose a artistas, escritores e intelectuais e formando parte da “Rosa Branca”, o movemento xurdido na Universidade de Múnic coma oposición á guerra, ata que foi arrestada e executada o 22 de febreiro de 1943.

Entrevista a Traudl Junge coa que se pecha "O afundimento" (2004)