Aquí Radio España Independiente

“Aquí Radio España Independiente, Estación Pirenaica”

(Na imaxe, en Bucarest, o equipo que facía as emisións da Radio Pirenaica)

Agustín Fernández Paz.-

O 13 de febreiro, celebrábase o Día Mundial da Radio. Para as persoas da miña xeración, a radio foi un medio importantísimo, nuns tempos nos que aínda non había televisión. A través dela chegaba a música, os seriais (como esquecer “El Supermán”, “Jim Phoscao” ou “Una princesa de Marte”!) e os programas “de variedades”. E tamén “o Parte” (“parte diario hablado para España de Radio Nacional”), o espazo das noticias, que se transmitía obrigatoriamente a través de todas as emisoras, pois estas tiñan prohibido elaborar os seus propios espazos de noticias, un monopolio da Ditadura. De querer escoitar unha información alternativa, o camiño era ter acceso aos espazos para España da BBC ou de Radio París Internacional. Ou, sobre todo, sintonizar polas noites as emisións de Radio España Independiente, Estación Pirenaica, “la única emisora sin censura de Franco”. Sempre ás agachadas, coa precaución de que ningún veciño se decatase, pois estaba prohibido sintonizala. O que se escoitaba ao inicio era isto:

… o PCE contou cun instrumento propagandístico de primeira orde, Radio España Independiente, unha poderosa emisora radiofónica primeiro instalada na URSS, despois en Checoslovaquia e finalmente en Rumanía, desde onde transmitía nas diversas linguas do Estado. Hoxe non é posible cuantificar o número de persoas que en España escoitaba “A Pirenaica. A única emisora de radio sen censura de Franco”, como era familiarmente coñecida –sintonizala era xa un delicto de seu e podía levar ao cárcere a quen o fixese–, mais a súa influencia foi importante.

(Nicolás Sartorius / Javier Alfaya: La memoria insumisa)

A Radio Pirenaica estivo activa entre 1941 e 1977. Aínda que o goberno de Franco, con material facilitado polos EEUU, instalou un potente sistema para interferir as frecuencias en que emitía (o que explica as dificultades para escoitala con nitidez), o certo é que non conseguiu que a xente máis concienciada deixase de seguila.
Malia o seu afastamento xeográfico, os redactores da Pirenaica estaban ao tanto do que ocorría realmente en España, pois chegábanlles moitísimas cartas desde diferentes lugares do país, cartas de persoas anónimas que escribían para informar dos máis diversos sucesos. Unha selección destas cartas apareceu publicada hai pouco, Las cartas de la Pirenaica, cun estudo teórico de moito interese.

Neste enlace podemos ver un completo e interesante documental sobre a historia da Pirenaica, “Radio Pirenaica. La historia de una radio clandestina“, emitido na TVE-2.

Un dos redactores da Pirenaica foi Jordi Solé Tura, militante do PSUC e unha das persoas que elaborou a Constitución de 1978. Cando xa estaba enfermo de Alzheimer, o seu fillo Albert realizou un documental, Bucarest. La memoria perdida, que a min me pareceu apaixonante e que se pode ver completo na Rede.


O artigo completo, con todas as ligazóns e imaxes, pode lerse no blog de Agustín Fernández Paz.

Os proletas non teñen alma

STRATOS (1987), de Miguelanxo Prado

Agustín Fernández Paz.-

Para recuperarmos Stratos
Durante máis de tres décadas (dos 70 aos 90 do século pasado, sobre todo) fun un lector apaixonado das revistas de cómics que daquela se publicaban en España (e das de Portugal, sempre que podía). Foron os anos dourados deste tipo de publicacións (TOTEM, Cairo, Cimoc, 1984, Rambla, El Víbora, Cómix Internacional, etc), que se beneficiaron da recuperación de gran cantidade de historias doutros países que ata daquela estiveran inéditas na España de Franco.

Cando en 1997 publiquei O centro do labirinto, unha das miñas novelas máis persoais, inicieina con esta dedicatoria:

Sinalaba así dúas obras que admiraba, que me fixeran pensar e que, dun xeito ou doutro, tivera presentes durante a redacción da novela. Esta entrada está dedicada á primeira, Stratos; sobre Watchmen, xa terei ocasión de falar máis cedo ca tarde.

Aínda que Stratos se publicou orixinariamente en 1985, o feito de que El Patito Editorial publicase hai pouco tempo a versión galega deste álbum, sérveme de pretexto para traela hoxe aquí. Veño de relelo hai uns días: non só conserva todos os valores que eu lembraba, senón que o paso do tempo non fixo máis que agrandar a súa vixencia, pois o mundo que describe está agora moito máis preto que cando Miguelanxo Prado o creou, hai xa trinta anos.

Ben sei que despois viñeron outras obras excelentes de Miguelanxo, entre elas esas indiscutibles obras mestras que son Trazo de xiz, De profundis e Ardalén. Mais iso non é impedimento para que nos acheguemos a álbums tan sólidos como Stratos.

Unha exposición e un catálogo
O texto que segue é, en boa medida, outra recuperación. En abril de 1992, o Concello da Coruña organizou, no Kiosco Alfonso, unha amplísima exposición da obra de Miguelanxo Prado (MAP, en diante), que daquela aínda non publicara Trazo de xiz (e da que se ofrecía un adianto). O catálogo que se publicou con tal motivo incluía dous ensaios: “Sinfonías minimalistas e insumisas”, de Jesús Cuadrado, e “Vintedous fragmentos”, da miña autoría.

Unha parte dese ensaio estaba dedicada a Stratos. É a que reproduzo parcialmente aquí, tras eliminar a faramalla e quedar só coa substancia.
O álbum Stratos, o segundo na obra de Miguelanxo Prado, apareceu en 1987. Recollíanse nel os sete capítulos que foran aparecendo durante o ano anterior na revista 1984. A acción transcorre nun tempo futuro, arredor do ano 2115. Esta translación temporal vaille permitir unha maior liberdade na creación dos ambientes e das situacións que lle interesa tratar; liberdade que aproveitará para falarnos, unha vez máis, sobre o tempo presente.

Para os que fomos seguindo no tempo a obra de Miguelanxo, Stratos significou unha constatación que logo se evidenciou con máis claridade en obras posteriores: se había un cambio de tema, había tamén unha proposta plástica diferente. Demostrando que fondo e forma son indisociables, o autor renunciaba ó fácil camiño de insistir nun estilo gráfico que xa demostrara a súa rendibilidade e ofrecíanos unha nova estética que cadraba á perfección cos temas e co ambiente que agora se trataba.

O panorama que se nos presenta en Stratos é sombrío, non ofrece fendas que permitan albiscar unha raiola de optimismo. O que aquí se nos ensina é o panorama que agarda á sociedade actual, á sociedade baseada no consumo e na depredación dos recursos naturais, se segue polas liñas marcadas e aceptadas hoxe maioritariamente. Trátase dun álbum duro, insólito no eido da banda deseñada, cunhas propostas ideolóxicas que cada ano que pasa se perciben como máis actuais.

Fala Ferrín
“E é que Stratos supón algo moi serio: unha reflexión poética sobre a dexeneración do sistema capitalista, sobre os diversos absurdos a que conduce a acumulación. Estas reducións (anticipativas) do que hoxe temos ata extremos de utopía, quero dicir de utopía posible no sentido de Esnst Bloch, poñen a pel de galiña, porque o aparente irreal explica e dá sentido ó realmente presente. A súa forza, a de Miguelanxo Prado en Stratos, non radica no terrorismo satírico de Swift, nin é un manifesto contro il laboro, coma no caso de Island de Aldous Huxley. Isto fire porque en Occidente, hoxe, todo camiña na mesma dirección que o narrador e debuxante nos sinala.

Calidade de estilo e dureza conceptual existen nalgúns dos novos autores de cómic, entre os que se encontran Christin/Bilal e Prado. Fronte á vaporosa delicuescencia posmodernista que invade, por exemplo, o vídeo ou a poesía do noso tempo, con irisacións deliberadamente insignificantes, fronte á belixerancia ideolóxica que vemos en todas partes contra calquera forma de literatura ou de creación crítica, aparece esta historieta, capaz de ilustrar a Historia. En realidade, soubémolo sempre: Woolrich era quen de explicar mellor a Norteamérica da Depresión nunha páxina de diálogo que moitos tomos saídos dos seminarios universitarios.”

X. L. Méndez Ferrín (anacos do prólogo que escribiu para o álbum Stratos)

(1ª parte da entrevista a MAP no programa “Somos unha potenzia”, TVG. A 2ª parte pode verse aquí)

No interior dos estratos
Stratos, o título do álbum, fai referencia á idea que lle dá o sentido final ao conxunto das sete historias. Porque MAP imaxina unha sociedade ferreamente estruturada en clases sociais: unha sociedade onde as clases son tan evidentes que os ideólogos do poder teñen que estar teimando, unha e outra vez, na ilusión da sociedade horizontal e aberta.

Hai un cómic de Moebius, “The long tomorrow“, no que a estratificación social está resolta cunha idea gráfica excelente: o mundo no que transcorre a historia, unha inmensa cidade construída baixo a superficie do planeta, ten innumerables “pisos” cara a abaixo. De maneira que cada nivel corresponde a unha certa clase social, a un poder económico. Os que viven nos niveis próximos á superficie son os que mandan; os que habitan os niveis inferiores, inhóspitos e perigosos, son os marxinados e os que non teñen ningunha posesión de valor.

Se cambiamos a dimensión vertical pola horizontal e se examina a división topográfica das nosas cidades (esas liñas invisibles que a fragmentan en zonas nas que habitan distintos grupos sociais, en función do poder económico) atopariamos unhas similitudes inquietantes.

Dos proletas aos que moven os fíos na sombra
En Stratos, MAP irá amosándonos os diferentes estratos da sociedade ¿futura?, empezando polo máis baixo: o dos proletas (“E falando de proletas… ¿sabes que me dixo o director? ¡Que se demostrou que non teñen alma! Así se explica que só sirvan para eses traballos e que vivan como viven!“, di un dos personaxes) e subindo devagar ata o máis alto: o das oito persoas que, desde a sombra do poder económico, controlan todos os gobernos mundiais.

Nunha construción exemplar, o percorrido por estes estratos facémolo por medio dun mecanismo narrativo que serve para engarzar con fluidez unhas historias con outras: o protagonista de cada un dos relatos é sempre un dos personaxes que aparecía como secundario na historia precedente.

Asistimos así a un feroz axuste de contas cos absurdos sobre os que hoxe se basea a nosa sociedade. No primeiro relato, os protagonistas son dous obreiros que están a piques de ser despedidos da empresa para a que traballan. Os planos que nos mostran as súas condicións de vida e de traballo deixarían pálido ao Dickens que retratou o rostro salvaxe do capitalismo do XIX. Un deles non dubida en matar ao compañeiro para conservar o seu emprego. De nada lle vale: o paro será tamén o seu destino.

Despois, en lenta ascensión, imos pasando revista á obsesión polo consumo (eses planos coas rúas ateigadas de carteis publicitarios!), ao racismo máis exacerbado (nunha das historias cóntasenos como un grupo de altos executivos viaxan a África para ver unha auténtica tribo salvaxe. Un deles di: “Os auténticos extinguíronse, pero a partir de cachorros de proleta, criados en estado salvaxe, conseguiuse recuperar esa especie desaparecida. ¡A ciencia é grande!“), á corrupción que domina unha boa parte da sociedade.

No quinto relato chegamos ao nivel máis alto. A protagonista é Ilka Meséjic, unha das oito persoas que controla o mundo, aínda que cara á sociedade figure como unha alta directiva dunha empresa de computadoras. Unha persoa que, ao comprobar que a orde económica ameaza con derrubarse, entra en crise e vai visitar un vello membro dese club de elixidos, Einar, agora retirado no campo e dedicado aos seus bonsais. O diálogo non ten desperdicio. Nun momento dado, preguntado polo porqué da súa retirada, Einar contesta: “Perdín a miña fe no Plan… herdamos unha sociedade que era unha tubaria podre… e en vez de cambiala liámonos a lle poñer parches. Rebentará en calquera momento e nós, os directivos, ditadores secretos, determinando pobrezas, riquezas, consumos, producións, éticas, políticas… Non podemos salvala, só prolongar a agonía“. Despois da toma de conciencia, Ilka introduce nos ordenadores os datos suficientes para que o proceso de degradación se acelere, e foxe para o campo, onda Einar.

O resultado do proceso é a desaparición dos estratos tal como estaban configurados e a aparición dunha nova sociedade que se rexe pola lei do máis forte. Coma tal, o proleta do primeiro relato agora é un gánster que controla un sector da cidade; unha sociedade na que xa está inoculado o xerme da autodestrución.

O capítulo derradeiro, brevísimo, ofrécenos a imaxe de Ilka, no seu refuxio do campo, despois da morte de Einar. Decide volver á sociedade (?) e, aínda que promete regresar á casa, a secuencia derradeira, un longo plano fixo que nos marca o paso do tempo, indícanos, nun final aberto, que nunha sociedade así xa non son posibles os privilexios.

A estética de Stratos
A proposta gráfica de Stratos é coherente co contido, como dixen antes. Nas figuras e ambientes búscase deliberadamente unha estética feísta, ateigada de claroscuros. Trátase dun grafismo escasamente compracente co lector, cuns personaxes de trazos caricaturescos, nunha liña tan feroz coma a de George Grosz. Uns personaxes arquetipos, nos que doadamente recoñecemos tipos e comportamentos actuais. O debuxo resólvese case exclusivamente coa utilización da liña, con viñetas nas que os tramados, cunha estética expresionista, recollen o ambiente opresivo axeitado a certas escenas.

Stratos foi, na miña opinión, unha intensa viaxe por un camiño que Miguelanxo Prado explorou minuciosamente, espreméndoo ata as últimas consecuencias. As novas obras (Crónicas incongruentes, Quotidianía delirante) tiñan que ser, forzosamente, diferentes.


** Para saber máis da ampla e diversa obra de MAP é imprescindible a súa páxina web: www.miguelanxoprado.com

** Para coñecer mellor a Miguelanxo Prado: unha longa e substanciosa conversa en Popular TV Galicia:


O texto completo, con todas as imaxes, vídeos e ligazóns, pode lerse no blog de Agustín Fernández Paz: 
http://agustinfernandezpaz.eu/es/blog-afp/

Por non ser dos que calan

(A fotografía de Albert Camus é de Henri Cartier-Bresson, en 1947)

Agustín Fernández Paz.

Nesta entrada, imos comezar polo que debería ser o final. Trátase dun vídeo onde se recolle o discurso que Albert Camus pronunciou en Estocolmo o 10 de decembro de 1957, cando recibiu o Premio Nobel de Literatura. Paréceme un texto idóneo para achegarse de primeiras á figura do escritor francés:

Ler A peste en tempos difíciles

Durante estas últimas semanas, estiven a ler La peste, a novela de Albert Camus, na tradución ao castelán de Rosa Chacel ( o orixinal, La Chute, é de 1947) Debe de ser a cuarta vez que a leo completa; non o lembro ben porque foron moitas as ocasións en que me acheguei a ela para revisar algún anaco concreto.

O que nunca poderei esquecer é a primeira vez que lin A peste. Foi no verán de 1968, no campamento de Monte la Reina, en terras de Zamora, onde eu estaba facendo as Milicias Universitarias. Un compañeiro de tenda, ao que sempre lle estarei agradecido, ía á súa casa nas fins de semana e traíame libros da biblioteca do seu pai. Libros moi ben elixidos, para satisfacer a miña fame de lecturas. Así foi como, entre outros, e sempre en edicións arxentinas ou mexicanas, pois daquela estaban prohibidos en España, lin a Sartre, a Bertrand Russell, a Kafka, a Malraux… e tamén a Camus. Unha desas semanas tróuxome O estranxeiro e A peste. Esta última, sobre todo, deixou en min unha pegada fondísima.

Eu xa devecía por ler estes autores desde había algún tempo. Non é agora o momento de contalo aquí, mais debo dicir que o curso anterior lera, na Universidade Laboral de Xixón, os catro primeiros tomos da Literatura del siglo XX y cristianismo (do belga Charles Moeller, editados en castelán por Gredos). En cada toma reúnense estudos sobre algúns autores determinados (máis da metade, prohibidos daquela en España), con abondosa información e, sobre todo, coa reprodución de extensos fragmentos das obras.

Así que, cando enfrontei a lectura d’A peste, eu xa posuía ben información sobre a novela, así como sobre outros libros de Camus que aínda tardei décadas en ler, como O mito de Sísifo ou O home rebelde ou o seu teatro. Reitero que lin o libro con ansia e que a súa lectura influíu de xeito significativo na miña visión do mundo.

Agora, cando volvín a el, despois de tantos anos, comeceino con algo de prevención. Temía que me pasase coma con outros libros, descubrir que o tempo o fixera avellentar. Mais non, todo o contrario. Canta razón ten Italo Calvino no seu ensaio Por que ler os clásicos: «Un clásico é un libro que nunca remata de dicir o que ten que dicir.» Pois A peste, nestes primeiros anos do século XXI, semella estar escrita para falar da sociedade en que vivimos hoxe.

Que nos conta Camus n’A peste?

Antes disto, sei que debería comentar algúns aspectos básicos da biografía de Albert Camus (a infancia e a mocidade en Alxeria, o seu papel dentro do existencialismo, as polémicas con Sartre, o labor como xornalista, o papel xogado na Resistencia, o Premio Nobel concedido en 1957, a súa relación con María Casares…). Mais non paga a pena facelo aquí, á vista dos excelentes textos que podemos atopar na Rede (entre eles, este de Marga do Val ou estoutro de Tony Judt). Só comentarei que Camus naceu en Alxeria, cando aínda era unha colonia francesa. A peste publicouse en 1947, e a guerra que levou á independencia de Alxeria desenvolveuse entre 1954 e 1962.

Un bo complemento para achegarse á biografía de Camus témolo nesta fotobiografía “Albert Camus, soledad por la libertad”.

Sei que a ninguén lle estrago a lectura se fago aquí un breve resumo da historia, pois o apaixonante deste libro está máis alá da anécdota, como logo comentarei.

A historia transcorre na cidade de Orán, na beiramar de Alxeria, nalgún ano da década dos corenta. O 16 de abril comezan a aparecer ratas mortas polas rúas da cidade. Veñen dos sumidoiros e saen ao exterior para morrer pouco despois, botando sangue pola boca. Ao primeiro ninguén lle dá importancia; a preocupación comeza cando o número medra de forma alarmante.

Non tardan en enfermar as primeiras persoas, con síntomas que remiten á peste bubónica, a terrible Peste Negra da Idade Media. Eses enfermos van morrendo, sen que os médicos poidan facer nada. Para non alarmar, as autoridades quítanlles importancia. Mais cando o número de casos medra sen cesar, non teñen máis remedio que facelo público: trátase da peste, que se está a estender pola cidade. Ante a gravidade da situación, o goberno decide illar a cidade. Ninguén poderá entrar nin saír dela.

Todo o anterior, e os dez longos meses en que a peste permanece na cidade, ímolos vivindo a través dos personaxes que protagonizan este libro. O principal é o doutor Bernard Rieux, que asume a responsabilidade de dirixir a batalla contra a peste. Os outros personaxes irémolos coñecendo pola relación que teñen con Rieux. Case todos eles son representativos dos diversos estamentos da cidade (agás da poboación árabe, que en ningún momento aparece no libro). Así, temos o xuíz Othon e o sacerdote Peneloux, a xustiza e a relixión. E está Tarrou, chegado á cidade un pouco antes de comezar a peste, que asume o traballo de elaborar unha crónica detallada do que vai sucedendo. Un funcionario, Grand, é quen leva as estatísticas das mortes que se producen. E temos tamén un xornalista, Rambert, que loita por saír da cidade e reunirse coa súa amada.

O núcleo da novela reside nas actitudes, nos actos e nas conversas deses personaxes ao longo dos dez meses que a cidade permanece illada. O papel da relixión, o silencio de Deus, a dor e a morte, a solidariedade dalgunhas persoas, o egoísmo da maioría… son algúns dos temas que se desenvolven n’A peste. E, sempre omnipresente, a enfermidade e as súas consecuencias: que facer cos mortos, como loitar contra ela, os cambios na vida da cidade…


A actualidade d’A peste.

A novela publicouse en 1947, cando había só dous anos que rematara a 2ª Guerra Mundial. Daquela leuse como unha alegoría sobre a ocupación de Francia polos alemáns. Ou tamén sobre a expansión nazi por Europa antes e durante a guerra mundial. E si, ambas son lecturas con sentido, sobre todo no tempo en que apareceu a novela.

Non obstante, lida desde hoxe, é doado entendela como unha parábola que pode iluminar moitos máis feitos. Pois, por desgraza, son moitas as pestes que chegan a nós.

As máis evidentes son algunhas das novas enfermidades que se estenden na sociedade e que provocan reaccións moi semellantes as que describe Camus. Lembremos a relevancia da SIDA, e os comportamentos ante ela naquelas primeiros anos en que non se sabía que era nin como se contaxiaba. Algo parecido está a ocorrer co ébola, aínda que sexa máis limitado.

Pero tamén se pode asociar a outros feitos relevantes, pandemias que hoxe se estenden polo mundo e poñen en perigo o conxunto da humanidade. Coma tal, o capitalismo sen freos que provoca cada vez unha desigualdade maior, así como o esgotamento dos recursos naturais. Ou o cambio climático, do cal xa sufrimos na actualidade as primeiras consecuencias, e que ameaza con estenderse cada día máis.

Dous breves fragmentos

Con todo, A peste é unha novela que transmite unha inmensa esperanza nas persoas. Velaquí dos anacos da parte final:

No medio dos berros que redobraban a súa forza e a súa duración, a medida que os ramos multicolores se elevaban no ceo, o doutor Rieux decidiu redactar a narración que aquí remata, por non ser dos que calan, para testemuñar en favor dos apestados, para deixar polo menos unha lembranza da inxustiza e da violencia que se lles fixera e para dicir simplemente algo que se aprende no medio das pragas: que hai nas persoas máis cousas dignas de admiración que de desprezo.

(…)

Escoitando os berros de alegría que subían da cidade, Rieux tiña presente que esta alegría está sempre ameazada. Pois el sabía que esa multitude feliz ignoraba o que se pode ler nos libros, que o bacilo da peste non morre nin desaparece xamais, que pode permanecer durante décadas durmido nos mobles, na roupa, que agarda pacientemente nas alcobas, nas bodegas, nas maletas, nos panos de man e nos papeis, e que pode chegar un día en que a peste, para desgraza e ensinanza dos homes, esperte as súas ratas e as mande a morrer nunha cidade feliz.

Outros dous vídeos e unha cita
En 1992, o director arxentino Luis Puenzo fixo unha película a partir da novela de Albert Camus, con William Hurt no papel do doutor Rieux. Velaquí o trailer:

Nestoutro vídeo temos a oportunidade de ver e escoitar a Albert Camús, nunha entrevista que lle fixeron a propósito da estrea da súa obra teatral Os poseídos en 1959:

Como remate, un anaquiño de O home rebelde, un dos ensaios máis coñecidos de Camus:

Que é un home rebelde? Un home que di non. Pero negar non é renunciar: tamén é un home que di si desde o seu primeiro movemento. Un escravo, que recibiu ordes durante toda a súa vida, xulga de súpeto inaceptable unha nova orde. Cal é o contido dese «non»? Significa, por exemplo, «as cousas duraron xa demasiado», «hai un límite que non pasaredes». En suma, ese «non» afirma a existencia dunha fronteira.


  O texto completo, con todas as imaxes, vídeos e ligazóns, pode lerse no blog de Agustín Fernández Paz: 
http://agustinfernandezpaz.eu/es/blog-afp/

Os contos mínimos de Agustín

Redacción.-

A última anotación antes do verán no blog de Agustín Fernández Paz foi o pasado 12 de abril, pois o blog de Gagarin absorbeu a actividade do escritor por completo. Por iso, agora no verán, retoma o blog principal ofrecéndonos unha serie de "Historias mínimas", a maior parte delas inéditas, como a que inicia a serie e que reproducimos a continuación:

SOBRE A ORIXE DAS GALAXIAS

Agustín Fernández Paz.-

Os cosmólogos sosteñen que primeiro foi o Big Bang, e que despois o universo comezou a expandirse a velocidades vertixinosas. Ao tempo, aparecían as primeiras partículas elementais que non tardarían en iniciar as múltiples combinacións que darían lugar á materia que coñecemos. E afirman tamén que as galaxias que se afastan unhas doutras a través dun espazo cósmico sorprendentemente plano, non son máis que os grumos procedentes da gran explosión primixenia.

Niso pensaba eu mentres o leite saía a burbullóns fóra do cazo e se dividía logo en enormes pingas redondeadas que esvaraban veloces pola superficie da cociña de ferro. Pero miña nai entrou berrando: «Que se che vai o leite, pasmón!», e deume unha labazada por non quitar a tempo o cazo do lume. Sempre, meditei con tristeza, atopou atrancos insalvables a investigación científica neste país.

A primavera de Praga

(Unha das imaxes da ocupación de Praga, tomada do blog “Cuadernos de resistencia”)

Agustín Fernández Paz.-

No capítulo 14 da novela, os pais do protagonista e a parella coa que se reúnen con frecuencia, discuten sobre o acontecido en Checoslovaquia:

(…) Tamén para discutir, pois algunhas veces había serios desacordos entre eles. Lembro unha das cuestións que non deixou de aparecer durante varios meses: as mudanzas que se estaban a experimentar en Checoslovaquia desde a chegada ao poder de Alexander Dubcek, e o malestar da URSS ante eses cambios. En agosto produciuse a ocupación de Praga e outras cidades do país polos tanques e as tropas do Pacto de Varsovia, e iso provocou as conversas máis apaixonadas das que gardo lembranza.

A Primavera de Praga

Tras o reparto das áreas de influencia entre as potencias vencedoras da 2ª Guerra Mundial, os países do Este de Europa quedaron baixo o control da URSS, que impuxo neles a súa ideoloxía. O esmagamento de Hungría en 1956 deixou clara este dependencia.

Cando Kruschev subiu ao poder na URSS e denunciou as desfeitas do stalinismo, as cousas pareceron cambiar. Esta política de Kruschev continuou con Breznev, o novo secretario xeral do Partido Comunista.

Checoslovaquia era o estado onde a sociedade demandaba unhas maiores liberdades. O 5 de xaneiro de 1968, Alexander Dubcek ocupou a xefatura do Partido e do goberno. Decontado impulsou un proceso de reformas, na procura do que se denominou “o socialismo con rostro humano“. Estas reformas foron moi ben aceptadas pola poboación, sobre todo entre a mocidade.

Dubcek e o seu goberno non cuestionaban a pertenza ao Pacto de Varsovia nin tampouco a ideoloxía socialista. Só querían levar á práctica unha vía propia para unha nova sociedade socialista.

O esmagamento do “socialismo con rostro humano”

Mais estes cambios en Checoslovaquia suscitaron as protestas dos gobernos da República Democrática Alemá e de Polonia, así como o malestar da URSS. E así, o 20 de agosto de 1968 medio millón de soldados e 7000 tanques invadiron o país, ocuparon a capital e as principais cidades e detiveron aos gobernantes. Houbo moitas protestas entre a poboación, máis de nada serviron. A “Primavera de Praga” quedou definitivamente esmagada.

Isto motivou grandes discusións nos partidos comunistas de Europa Occidental, sobre todo no francés, no español e no italiano, que decidiron seguir unha vía propia, sen dependencia da URSS. Nacía o que se chamou o “eurocomunismo”.

O texto completo, con todas as imaxes e ligazóns, pódese ler no blog de Agustín Fernández Paz adicado á súa última novela, A viaxe de Gagarin.

A evacuación dos nenos e nenas vascos

Agustín Fernández Paz.-

(A vila de Gernika despois do bombardeo da aviación alemana en 1937)

No capítulo 11 da novela, o pai do protagonista cóntalle como foi a súa marcha de Bilbao, dentro dunha evacuación organizada polo goberno vasco:

O último día de marzo, os avións da Lexión Cóndor que Hitler enviara para axudar a Franco bombardearon Durango, e menos dun mes despois, a vila de Gernika. Semanas máis tarde, Bilbao comezou a sufrir tamén os primeiros bombardeos. Foi entón cando o goberno vasco organizou a evacuación dos nenos e nenas que quixesen marchar. Os meus pais falaron con Tina e comigo e explicáronnos o perigo que corriamos e a conveniencia de marcharmos mentres a guerra non rematase.
Embarcamos o 6 de marzo, no porto de Santurce. A maioría fíxoo nun transatlántico, o Habana, mais a nós tocounos nun barco máis pequeno, o Goizeko Izarra, que quere dicir «Estrela da Mañá». Eu era a primeira vez que viaxaba nun barco e pasei moito medo, sobre todo porque había un buque de guerra dos de Franco, o Almirante Cervera, que nos quería impedir a marcha e ameazaba con nos afundir se non regresabamos ao porto. Menos mal que preto de nós había outros barcos ingleses que nos protexían! E así foi como deixamos Bilbao e chegamos ao porto de La Rochelle. Alí estivemos durante dous anos, nunha colonia que funcionaba coma un internado. (…)

A evacuación dos nenos e nenas de Euskadi é un episodio da Guerra Civil que se coñece ben menos ca outras evacuacións, coma a dos nenos desprazados a Rusia, sobre os que hai unha abundante bibliografía (tamén de ficción: en galego temos Tristes armas, a novela de Marina Mayoral). A última novela do escritor Kirmen Uribe, Mussche (Lo que mueve el mundo) achéganos a historia dos nenos acollidos en Bélxica.

Este episodio dos nenos e nenas de Euskadi está moi ben sintetizado nunha das páxinas que consultei na Rede:

Durante a Guerra Civil, milleiros de familias vascas tiveron que tomar unha decisión moi dura, a de enviar as súas fillas e fillos a outros países co obxectivo de afastalos dos desastres dunha guerra que se presentaba como especialmente cruel coa poboación civil.
As tropas fascistas no seu avance polo País Vasco estaban demostrando unha crueldade ata entón descoñecida coa poboación civil. Os bombardeos de Durango e Gernika, indicaban que para as tropas de Franco, desde o punto de vista da consecución da vitoria militar, a poboación civil era un obxectivo tan prioritario como as tropas que defendían a legalidade republicana contra os insurrectos.
O porto de Bilbao foi testemuña muda da marcha de miles de nenos vascos que se dirixiron a países que, naqueles momentos, estaban lonxe da guerra: Francia, Gran Bretaña, Bélxica… Os nenos e as nenas vascos foron a avanzada do que despois sería o exilio de milleiros e milleiros de vascos.

A EITB, a canle pública vasca de televisión, elaborou unha serie de reportaxes sobre a Guerra Civil en Euskadi. O capítulo 4, “Camino del destierro”, está dedicado á odisea dos nenos e nenas que tiveron que marchar. De alto interese, na miña opinión, paga a pena dedicarlle o tempo necesario para velo completo.

O texto completo, con todas as imaxes e ligazóns, pódese ler no blog de Agustín Fernández Paz adicado á súa última novela, A viaxe de Gagarin.

A Brigada Político-Social

(A imaxe corresponde a un fotograma da película A vida dos outros, de Florian Henckel)

Agustín Fernández Paz.-

En diversos capítulos da novela, a familia do protagonista sofre o acoso da Brigada Político Social, a policía política do franquismo (o equivalente á Stasi da RDA, tan ben retratada na película A vida dos outros). Como se indica na entrada que lle dedica a Wikipedia, cunha información fiable e rigorosa:

La Brigada Político-Social (BPS), cuyo nombre oficial era Brigada de Investigación Social (BSI), fue la policía secreta que existió durante la dictadura franquista, encargada de perseguir y reprimir a todos los movimientos de la oposición al franquismo. Orgánicamente constituía una sección del Cuerpo Ganeral de Policía (CGP). Durante la transición fue reestructurada y sustituida por la Brigada Central de Información. Entre la oposición antifranquista fue conocida comúnmente como La Social, La Secreta o La Brigada.


Aínda que foi creada en 1941 e instruída nos primeiros anos por Paul Winzer, membro das SS e da Gestapo, a partir de 1945 fóronse configurando as funcións que tería en anos posteriores, que se concretaron definitivamente nunha lei de xuño de 1959. Estas funcións eran moitas; entre outras:
* Perseguir os actos que atenten contra a unidade espiritual, nacional, política e social de España, calquera que sexa o seu grao de exteriorización.
* Os paros colectivos e os peches ou suspensións ilegais de empresas…
* As manifestacións e as reunións públicas ilegais…
* Detención de calquera persoa se se considera necesario para a preservación da orde.
* Inspeccións e rexistros domiciliarios en calquera momento que se considere necesario.
(…)

(Aqui pódese escoitar un interesante podcast sobre a Brigada Político Social)

Foron moitas as persoas que sufriron vexacións e torturas por parte da Brigada Político Social, sobre todo do mundo obreiro e da militancia política. Impresiona ler os testemuños sobre estes feitos, que pouco a pouco van saínda á luz.

Todo isto pode parecer cousa dun pasado remoto, mais a realidade encárgase de nos lembrar a vixencia de moitos feitos: velaí a petición de extradición do comisario da BPS coñecido como Billy el Niño (denegada hai só uns días pola Audiencia Nacional)

No ano 2013, estreouse o documental Brigada Político Social, la gestapo española, dirixido por Javier Caballero e baseado na documentación que posúe Antoni Batista, posiblemente o investigador que máis sabe sobre a BPS. Deste documental, pódese ver o impresionante trailer nesta páxina.

Existe outro magnífico documental sobre o que significou a existencia da BPS no ámbito cultural, Brigada Político Social. La cultura vigilada. Velaquí o tráiler (o documental íntegro, imprescindible para coñecer o alcance da represión nos ámbitos culturais, pódese ver neste enlace, na web de Canal Sur):

Na Rede hai informacións interesantes sobre a Brigada Político Social, se ben aínda queda moito por investigar. Esta imprescindible conversa con Antoni Batista, o meirande coñecedor da BPS, é de gran interese.

O texto íntegro, con todas as imaxes e ligazóns, pode lerse no blog de Agustín Fernández Paz adicado á súa nova novela: A viaxe de Gagarín.

Aquí Radio España Independiente

Aquí Radio España Independiente, Estación Pirenaica

(Na imaxe, en Bucarest, o equipo que facía as emisións da Radio Pirenaica)

Agustín Fernández Paz.-

Na novela, os pais do protagonista pechábanse no cuarto para escoitar pola noite as emisións de Radio España Independiente, Estación Pirenaica. O mesmo se facía en moitas casas de España, sempre coa precaución de que ningún veciño se decatase, pois estaba prohibido sintonizala. O que se escoitaba ao inicio era isto:

… o PCE contou cun instrumento propagandístico de primeira orde, Radio España Independiente, unha poderosa emisora radiofónica primeiro instalada na URSS, despois en Checoslovaquia e finalmente en Rumanía, desde onde transmitía nas diversas linguas do Estado. Hoxe non é posible cuantificar o número de persoas que en España escoitaba “A Pirenaica. A única emisora de radio sen censura de Franco”, como era familiarmente coñecida –sintonizala era xa un delicto de seu e podía levar ao cárcere a quen o fixese–, mais a súa influencia foi importante.


A Radio Pirenaica estivo activa entre 1941 e 1977. Aínda que o goberno de Franco, con material facilitado polos EEUU, instalou un potente sistema para interferir as frecuencias en que emitía (o que explica as dificultades para escoitala con nitidez), o certo é que non conseguiu que a xente deixase de seguila.

cartas pirenaica 2Malia o seu afastamento xeográfico, os redactores da Pirenaica estaban ao tanto do que ocorría realmente en España, pois chegábanlles moitísimas cartas desde diferentes lugares do país, cartas de persoas anónimas que escribían para informar dos máis diversos sucesos. Unha selección destas cartas apareceu publicada hai pouco, cun estudo de moito interese.

Neste enlace podemos ver un completo e interesante documental sobre a historia da Pirenaica, “Radio Pirenaica. La historia de una radio clandestina“, emitido na TVE-2.

Un dos redactores da Pirenaica foi Jordi Solé Tura, militante do PSUC e unha das persoas que elaborou a Constitución de 1978. Cando xa estaba enfermo de Alzheimer, o seu fillo Albert realizou un documental, Bucarest. La memoria perdida, que a min me pareceu apaixonante. Ben merece unha entrada específica, que virá despois desta.

O texto completo, coas imaxes e ligazóns, pode verse no recomendable blog de Agustín Fernández Paz adicado á súa última novela A viaxe de Gagarin

53 anos da viaxe de Iuri Gagarin

Agustín Fernández Paz.-

12 de abril de 2014: cincuenta e tres anos dun día memorable

Dentro de dúas ou tres semanas aparecerá publicada a novela que me tivo ocupado desde hai máis dun ano: A viaxe de Gagarin (Xerais, 2014). Dentro do intenso, e apaixonante, proceso de documentación ao que me obrigou este libro, unha parte importante estivo centrada na figura do cosmonauta Iuri Gagarin e na súa histórica viaxe, que inauguraba a era espacial. Tanto, que Gagarin (que non é un personaxe do libro, aínda que figura como pano de fondo ao longo de toda a historia) acabou sendo unha persoa moi próxima durante varios meses. E tamén as súas palabras ao contemplar a Terra desde o espazo: Habitantes do mundo: salvagardemos esta beleza, non a destruamos. Unha mensaxe que segue tendo unha total vixencia.

Hoxe, cando escribo estas liñas, é o 12 de abril de 2014. Celebramos o cincuenta e tres aniversario do primeiro voo espacial tripulado. Esta pasada noite foi A Noite de Iuri, que científicos e afeccionados á astronáutica celebran cada once de abril desde hai xa varios anos. E o meu xeito de unirme á celebración é dedicarlle unha entrada no blog, aínda sabendo que salto de novo as normas que me autoimpuxen. Mais é que hai datas que o merecen!

Unha data para a historia
Foi o 12 de abril de 1961. Ese día, desde o cosmódromo de Baikonur, situado no que na actualidade é Kazaxistán, a nave Vostok 1 iniciaba o que sería o primeiro voo espacial tripulado. No seu interior ía Iuri Gagarin, a primeira persoa en saír ao espazo exterior e realizar unha órbita completa ao redor da Terra. Na terminoloxía soviética, o primeiro cosmonauta.

O proxecto Vostok, o seguinte despois do Spútnik, tiña como obxectivo poñer en órbita naves tripuladas. A primeira foi a de Gagarin; a sexta e última, a de Valentina Tereshkova.

Iuri Gagarin naceu en 1934, nunha familia que formaba parte dunha granxa colectiva. Foi un dos máis de tres mil aspirantes para participar no programa espacial da URSS, dos que foron seleccionados dezaoito. Finalmente, foron el e German Titov (que logo tripularía a Vostok 2) os elixidos para o primeiro voo.

Gagarin finou nun accidente aéreo en marzo de 1968, cando pilotaba un avión MIG. Daquela só tiña 34 anos. Non se souberon as causas reais que provocaron o accidente ata o ano 2013, cando o goberno ruso deu a coñecer o que realmente sucedera.

É moita a documentación que podemos atopar sobre a vida de Gagarin. Dela, selecciono aquí este documental feito pola Canle Historia:

A viaxe de Gagarin
Aínda que visto desde hoxe semelle moi sinxelo, o voo de Gagarin foi un fito non só na carreira espacial, senón na historia da humanidade. Significou un gran éxito para a URSS e tivo unha enorme repercusión mundial. Daquela non se sabía nada dos efectos que a saída ao espazo podía ter nun ser humano. Consciente da súa transcendencia, Gagarin pronunciou unha breve mensaxe antes de se introducir na nave:

Queridos amigos, coñecidos e descoñecidos, os meus queridos compatriotas e toda a humanidade, nos próximos e breves minutos posiblemente unha nave espacial me leve ao distante espazo exterior do universo.
Que podo dicir nestes últimos minutos antes de partir? Toda a miña vida aparece diante de min neste único e fermoso momento. Todo o que fixen e vivín foi para isto.

Velaquí dous valiosos vídeos sobre o voo e a súa repercusión. O primeiro deles está feito en Moscova, no ano 1971, cando aínda existía a URSS. O segundo, está feito na actualidade pola canle de TV Rusia Today.

Hai dous anos, fíxose en Rusia unha película sobre a vida do cosmonauta, Gagarin, o primeiro no espazo. A ela corresponde esta secuencia onde se reproduce o lanzamento do foguete e os primeiros minutos do voo:

O legado de Gagarin
O 12 de abril do ano 2011 celebrouse en todo o mundo “A noite de Iuri“, para conmemorar os cincuenta anos da súa histórica viaxe. Esta celebración, que xa comezara uns anos antes, continúa a producirse cada ano. Ademais, a noticia que desvelaba as causas reais do accidente que causou a súa morte, contribuíu a reavivar o interese pola vida de Gagarin.

Na Rede existe un conxunto de blogs e webs que lle renden homenaxe, a Iuriesfera. Quero destacar un blog interesantísimo, La pizarra de Yuri, con exhaustivas entradas de carácter científico. Paga moito a pena ler a entrada onde narra a aterraxe de Gagarin. nun lugar case deshabitado, a mil cincocentros quilómetros do cosmódromo de Baikonur.

Existe unha interesantísima conta de Twitter, Yuri Gagarin (@yuriesfera) onde se recollen informacións de todo tipo, tanto históricas como actuais) sobre o cosmonauta soviético e a aventura espacial.

O texto completo, con todas as ligazóns e vídeos, pode lerse no recomendable blog de Agustín Fernández Paz: http://agustinfernandezpaz.eu/es/blog-afp/

Abrir as portas

Agustín Fernández Paz.-

Hai uns días, Javier Gallego dedicou o seu programa Carne Cruda 2.0, na cadena SER Digital, ao tema “Salir del armario en la adolescencia“. Un programa moi interesante que paga a pena escoitar, sobre unha realidade que cómpre continuar abordando pois, malia os moitos avances, aínda queda ben camiño por andar.

Este programa fíxome lembrar o conto que escribín hai xa algún tempo para un libro colectivo, 21 relatos por la educación, que publicou Ediciones SM. O conto titulábase “Abrir as portas” e abordaba o mesmo tema que o citado programa de radio.

En outubro do 2012, a asociación Gálix acordou facerme Socio de Honra, un recoñecemento moi emotivo para min. No acto que se celebrou en Vigo, agasallei as persoas asistentes cunha “edición” do meu relato; unha edición peculiar, pois para ler con xeito o texto hai que dobralo e recortalo (se alguén quere utilizalo, ten aquí o modelo).

E, aínda que xa anda por outro lugar da miña páxina web, pareceume oportuno reproducilo aquí para que sexa doadamente accesible á xente que o desexe ler.

ABRIR AS PORTAS

QUEN ME HABÍA DICIR que sería a nova profesora de Lingua a que me facilitase a chave para abrir as portas dunha vez? Se me atrevo, xaora, pois sei ben que non ha ser nada doado. Se cadra non chegarei a confesarllo nunca, mais recoñezo que tiña toda a razón cando, tras observar a miña expresión contrariada, se achegou a min e afirmou que me había gustar facer este exercicio. Gustar non é o termo axeitado, habería que encontrar unha palabra máis rotunda. Ela non sabe que, se finalmente me atrevo, este pode ser o texto máis importante que escriba na miña vida.

Levo meses agardando a oportunidade de lle poñer fin a tanto silencio e a tanta covardía. Seguir como ata agora xa me resulta insoportable, son moitos meses de mentiras, na casa e no instituto. Mais tampouco non consigo evitar que me paralice o medo ante o que pode vir despois. Varias veces estiven a piques de confesárllelo a Tania e a Andrea, que quizais xa intúen a verdade. Son as miñas mellores amigas, tería que confiar nelas. Mais ata o de agora nunca me atrevín, o medo sempre acaba gañándome a partida.

Ás veces sinto nostalxia dos anos do colexio, cando era un neno coma outro calquera; cando estar coa panda era a maior felicidade, cando non me sentía diferente nin se me pasaba pola imaxinación chegar a selo algún día. Nin tan sequera lembro en que momento comecei a decatarme de que o meu camiño ía noutra dirección. Algún día terei que esforzarme e escribilo, facer un exercicio de memoria antes de que pasen os meses e se me borren os detalles daquel tempo decisivo.

Do que si estou seguro é de que foi no instituto, quizais nos meses finais de primeiro, hai xa máis de dous anos. Foi naqueles días cando me decatei de que algo novo agromaba no meu interior, de que comezaba a experimentar sensacións que nunca vivira ata daquela, de que non podía manifestalas e cumpría gardalas coma un segredo inconfesable. Que ben aprendín a disimular! Aínda hoxe me abraio de como participaba nas conversas cos outros rapaces, como trataba de imitar os comportamentos, as voces, os xestos. Comecei a falar das rapazas como obxectos de desexo, cando a persoa que de verdade desexaba estaba tan preto e nada tiña que ver coas mozas. Foi daquela cando comprendín de vez o que me ocorría; aínda que, se cadra, xa todo comezara moito antes e, sen ser eu consciente, ese saber permanecera larvado durante anos no meu interior. Tamén foi daquela cando comezou o medo, e a mentira, e o disimulo: esta dobre vida, este teatro insoportable.



A CHEGADA DE XAVI, ao comezo deste curso, supuxo unha revolución. Viña da cidade de A.; ao seu pai, un enxeñeiro agrícola, nomeárono director da única fábrica que temos na vila, e toda a familia se trasladou a vivir aquí. A Xavi colocárono na nosa clase, a de 4º B, e non tardou nada en se gañar as simpatías de todos. Alegre, sedutor, enxeñoso, sempre coa frase oportuna na boca. Axiña se converteu na persoa máis popular do curso, todos os profesores estaban encantados con el. E iso por non falar da reacción das rapazas, que revoaban fascinadas ao seu redor coma se fose un deses cantantes das revistas, omnipresentes en todas as súas carpetas.

Debíamos de levar algo máis dun mes de curso cando Laura, a nosa profesora de Lingua, nos propuxo unha desas actividades que a ela lle gusta chamar “especiais”. Tratábase de construír, tal era o nome do exercicio, «Un alfabeto para a miña vida». Aparentemente, algo de estrema sinxeleza: facerlle corresponder a cada letra do abecedario unha palabra que a tivese de inicial, coa condición de que estivese cargada de resonancias emotivas para nós. “Unha palabra que vos remova por dentro, tal como fai unha pedra cando a tiramos á auga dun estanque”, díxonos, despois de poñer algúns exemplos das que ela seleccionaría e de nos explicar as razóns da súa escolla. E a seguir, teriamos que elixir tres das palabras seleccionadas e explicar por que eran relevantes, por que tiñan un significado especial na nosa vida.

Cada vez que nos mandaba unha actividade dese tipo, que sempre era para facérmola fóra da aula, Laura seleccionaba despois varias persoas para leren en voz alta o que escribiran. Lembro que aquela vez foi Xavi un dos elixidos e que leu o seu alfabeto moi a modiño, coma se tivese un especial interese en que non se nos despistase ningunha das palabras que o formaban. Houbo un ruxerruxe por toda a clase ante algunhas asociacións insólitas, era inevitable, pero foi máis impresionante o silencio que se estendeu pola aula cando leu o texto onde explicaba a elección das palabras correspondentes ás letra G, I e P: gai, internet, pais. Era un texto que agora mesmo podería recitar de memoria, pois aquela mesma tarde colgouno no seu blog (daquela soubemos que levaba un blog: http://abrirasportas.blogaliza.com!) e eu, despois de imprimilo en canto cheguei á casa, pasei o resto das horas tombado na cama, léndoo unha vez e máis outra:

«Recoñecer que son gai e asumilo con naturalidade foi un dos feitos máis importantes da miña vida. Supoño que sempre o fun, mais tardei en decatarme de que as miñas preferencias sexuais non coincidían coas da maioría. Aínda tardei máis en aceptalo, nesta sociedade non é nada doado. Se o conseguín foi grazas aos meus pais e a Internet. Aínda que ficaron desconcertados cando llelo dixen, o meu pai e a miña nai ofrecéronme todo o seu apoio, amosáronme que crían de verdade na palabra liberdade e que o seu amor por min non tiña límites. E Internet, a marabillosa Rede, axudoume a descubrir que non estaba só, que había outros mozos e mozas que, coma min, seguían un camiño distinto ao da maioría. Nin mellor, nin peor: diferente.»

O texto de Xavi foi un revolución, e non só para min. A profesora, tras o silencio que seguiu á lectura, felicitouno polo traballo e pola súa valentía. Algunhas compañeiras aplaudiron, mentres os rapaces nos mirabamos uns aos outros, desconcertados, aínda que, no meu caso, as razóns fosen ben distintas. Lembro aquela clase como unha experiencia estraña: coma se alguén dese unha palmada sobre un puzzle xa ordenado, e todas as pezas saltasen polos aires. Sabiamos que se podería recompoñer máis tarde, xaora, mais o debuxo final nunca sería o mesmo.



E AQUÍ ESTOU AGORA, diante da oportunidade que Laura me ofrece en bandexa, tratando de vencer os meus medos, eses medos que me acompañan cada minuto de cada día. Este «Gústame / Non me gusta» é a ocasión perfecta para que eu abra tamén as portas e saia por fin deste agocho onde me refuxio. Síntome protexido nel, e mesmo cómodo, pero sei que acabará amargándome, que conseguirá destruírme se non o abandono dunha vez. Recoñezo que tamén é atractiva a excitación de se saber dono dun segredo, de fantasiar cunha identidade oculta. Ter unha vida clandestina, unha personalidade dobre, como Spiderman ou Batman. Mais non pode ser, algún día terei que lle poñer fin a este teatro.

O exercicio que Laura nos propuxo é moi interesante. Consiste só en escribir o que me gusta e o que non, definirme a través de algo tan sinxelo como enlazar unha frase detrás doutra, coma se fosen as pedras amoreadas dun milladoiro. A oportunidade de, como fixo Xavi, usar o texto para dicirlle aos outros como son. Se me atrevo, se me decido, sei que xa non haberá nunca volta atrás:

GÚSTAME

Xogar ao baloncesto co meu equipo, os cadros de Van Gogh, pasear pola praia á noitiña, a satisfacción de aprender unha nova canción coa guitarra, xogar ao Trivial, pasear en bicicleta, as novelas de Hermann Hesse, as tortas de mazá da miña avoa, Leonardo di Caprio en Titanic, os discos dos grupos británicos dos anos sesenta que colecciona o meu pai, as cidades cosmopolitas, que me abracen cando estou triste, os días festivos, a noite das lumeiradas de San Xoán, recibir mensaxes no móbil, pasar horas en Tuenti e en Facebook, xogar ás cartas cos meus avós, contemplar as fotos de cando era pequeno, os bocadillos de xamón con tomate, ver chover a través a fiestra, as Harley Davidson, as noites estreladas, a valentía de Xavi ao declararse gai, as persoas coas que se pode falar tranquilamente, ir de acampada, ler un libro que me faga pensar, Watchmen e os outros cómics de Alan Moore, as películas de terror, a cor que collen as follas das árbores no outono, o último día de clase, o primeiro día de vacacións…

NON ME GUSTA

A coliflor, as praias ateigadas de xente, os profesores que dan mal as clases, o puré de verduras, a inxustiza e a hipocrisía que hai na sociedade, os libros de ciencia-ficción, a remolacha, o remate das vacacións, os malos tratos ás mulleres, a música techno, a xente que pretende aparentar o que non é, madrugar, os programas do corazón, tardar tanto tempo en vencer o medo a dicir que son gai, que non me pidan perdón cando me fan dano, a hipocrisía, as ditaduras, a última clase do venres, os que non che escoitan cando lles falas, suspender exames, ler por obrigación un libro que non me gusta, deitarme polas noites, erguerme polas mañás, que se me acabe a tinta do bolígrafo, quedar sen saldo no móbil, a cor laranxa, os desastres ecolóxicos, as películas de guerra, as centrais nucleares, camiñar só pola rúa, escoitar o tictac do reloxo durante a noite…



É A HORA DA CLASE de Lingua, Laura acaba de entrar na aula. Chegou o momento de permitir que sexa o azar quen decida: se a profesora non me elixe, só ela lerá o meu texto cando os revise. Invádenme os nervios mentres nos anuncia que imos comezar a clase lendo algúns textos da actividade que nos mandou, e que ela irá comentando o que lle parecen. Clara é a primeira que le, e despois faino Marcos; Sara é a terceira, toda a clase ri co seu texto divertido e burleiro. A profesora comenta os tres textos lidos, sinala algúns defectos, loa outros detalles. E logo engade que, como mostra, xa son suficientes; recollerá os do resto da clase e xa nolos devolverá comentados. Mais non tardan nada en xurdir varias voces pedindo que se lea algún máis. Laura acepta sen dubidalo moito, creo que a ela tamén lle divirte escoitar os nosos autorretratos. Examina a lista de clase que ten diante, percorrendo os nomes co seu dedo.

–Novoa Leal, Adrián. Tocouche, Adrián; escoitámoste.

É o meu nome. Nese intre si que me dominan os nervios, van e veñen desbocados por todas as partes do meu corpo. Sei que aínda estou a tempo de me botar atrás sen que ninguén se decate, bastará con eliminar as frases que coloquei en lugares estratéxicos. Ou podo atreverme a lelo enteiro, abrir as portas e deixar atrás todos os medos. Alá vou:

– Gústame xogar ao baloncesto co meu equipo, os cadros de Van Gogh, pasear pola praia á noitiña, a satisfacción de aprender unha nova canción coa guitarra, xogar ao Trivial, pasear en bicicleta, as novelas de Hermann Hesse, as tortas de mazá da miña avoa…

O texto completo, con todas as ligazóns e vídeos, pode lerse no recomendable blog de Agustín Fernández Paz: http://agustinfernandezpaz.eu/es/blog-afp/

Chove para que eu soñe

Agustín Fernández Paz.-

(A foto inicial está tomada da web http://www.fondos7.net/)

(O verso que dá título a esta entrada é dun poema de Os Eidos, de Uxío Novoneyra)

Ben sabemos que este foi un inverno mollado. Coa chegada do Nadal, cada día semellaba que desde o Atlántico algún deus amosaba a súa querenza por un novo dioivo universal. Aínda bo foi que este marzo nos deu unha tregua, non sabemos por canto tempo.

Non é nada estraño que a nosa lingua teña unha chea de palabras para designar a chuvia. Dis que arredor de cen, se habemos crer a quen entenden disto (paga a pena escoitar este audio).

E tampouco é nada raro que na literatura de noso chova de xeito persistente, especialmente na poesía. Hai uns días, cando aínda tiñamos a auga como compañeira cotiá, ocorréuseme buscar poemas onde a chuvia tivese un papel destacado. Desbotei, xaora, os poemas onde houbese algún verso referido á chuvia (coma tal, “Chove, chove, na casa do probe / e no meu corazón tamén chove”, de Celso Emilio Ferreiro), porque entón serían necesarios varios volumes para recollelos todos.

Axiña parei de buscar. Porque en pouco tempo, só cos que me viñan espontaneamente á cabeza, xa reunín os suficientes para ilustrar esta entrada. Non digo nada se chego a buscar en serio! Velaquí están algúns.


Rosalía de Castro
Comezarei pola autora que, conforme pasan os anos, parece que nos ten máis cousas que dicir, un privilexio dos clásicos, se habemos crer a Italo Calvino. Falo, home non, de Rosalía de Castro. “Como chove miudiño”, o poema 32 de Cantares Gallegos pode servirnos de exemplo:

(“Como chove miudiño, na voz de Amancio Prada)

(“Como chove miudiño”, na versión de a CadaCanto, no disco A Rosa d’Adina)


Manuel María e Manuel Antonio
Mais tamén temos exemplos no admirado Manuel María, que incluía en Terra Chá este poema:

CHOIVA
Cae a auga na Chaira
soio polo gusto
de pegarlle na cara.
A Chaira sofre e cala.

Atopamos tamén poemas de chuvia en Manuel Antonio. De Sempre e máis despois, copio este díptico:

CHOVE NA CIDADE
Chove de noite na cidade
Chove de noite na Cidade Vella.
Na Cidade vella torta e sombriza
chove unha donda
cadea de eternidade.
Pra que os canos choren
por Sempre e máis Despois
chove na Cidade.

CHOVE NA ALDEA
Chove ó serán na Aldea
Chove ó serán na Aldea vella.
Na Aldea vella doída e esquencida
chove unha donda
eterna cadea.
Pra que as ponlas das árbores choren
por Sempre e máis Despois
chove na Aldea.


Uxío Novoneyra
Se reparamos na obra de Uxío Novoneyra, tan ligada ás terras frías do Courel, atopamos tantos poemas dedicados á chuvia que sería complicado reproducilos todos. Velaquí unha mostra de tres deles, do seu libro Os Eidos:

TRONOU ventou e choveo.
Bicouse a terra co ceo.
A noite que onte caíu
sólo foi pra quen’a oíu.
Ameteu o río. Ameteron as fontes
i os fontegallos dos montes.
Naz’a a auga a golfarón.
Regan os prados a cachón.

CHOVE no monte e nas viñas.
Envolca a auga en regueiras
i ailí onde caen as beiras
baila muiñeiras miudiñas…

CHOVE xunto e miudo…
Como siga unhos días este tempo
vai dar gusto
ver cubertas de mofo as penas
as paredes vellas
as ourelas dos ríos
i as presas
as estoldas dos muíños
os teitos
os castiñeiros xa sin folla
i as árbores todas.


Antonio García Teijeiro
E tamén temos nesta escolma a Antonio García Teijeiro, que xa non é que escribise poemas á chuvia. Dedicoulle ademais un libro enteiro, Chove nos versos, con ilustracións magníficas de Lázaro Enríquez. Dese libro, reproduzo este breve poema:

A choiva peitea
as ondas do mar
con peites de escuma
e bicos de sal
e pousa os orballos
na face do mar.



E tamén García Lorca
Na obra de García Lorca tamén hai poemas dedicados á chuvia, como o que podemos ler aquí. Para nós teñen singular importancia os Seis poemas galegos. Deles, saliento o coñecido “Chove en Santiago”, na fermosa versión de Luar na Lubre.


E poderiamos seguir…
Poderiamos seguir, xaora, non só con poesías galegas. Unha sinxela procura na Rede, descóbrenos outros fermosos textos. Coma tal, este soneto de Jorge Luis Borges:

LA LLUVIA
Bruscamente la tarde se ha aclarado
Porque ya cae la lluvia minuciosa.
Cae o cayó. La lluvia es una cosa
Que sin duda sucede en el pasado.

Quien la oye caer ha recobrado
El tiempo en que la suerte venturosa
Le reveló una flor llamada rosa
Y el curioso color del colorado.

Esta lluvia que ciega los cristales
Alegrará en perdidos arrabales
Las negras uvas de una parra en cierto

Patio que ya no existe. La mojada
Tarde me trae la voz, la voz deseada,
De mi padre que vuelve y que no ha muerto

Outros (de Pablo Neruda, de Alfonsina Storni, de Jacques Prevert, etc) podemos lelos aquí. E aínda temos algúns máis, entre eles un magnífico de Raúl González Tuñón, nestoutra páxina.

Para finalizar, unha marabilla:
E, para poñerlle o ramo a esta entrada, velaquí a fermosa canción “Chuva”, de Joao Bosco e Vinícius.

O texto completo, con todas as ligazóns e vídeos, pode lerse no recomendable blog de Agustín Fernández Paz: http://agustinfernandezpaz.eu/es/blog-afp/

E todos, todos se van

Agustín Fernández Paz.-

Stefano, de Mª Teresa Andruetto 
 (Galaxia, 2010 / Ediciones SM, 2010)

Unhas palabras sobre a autora

Lin esta novela ao pouco de aparecer publicada en España (a edición orixinal arxentina é de 1997). Primeiro coñecín a versión galega editada por Galaxia, traducida por Ánxela Gracián. E pouco despois souben da edición en castelán de SM, que lin fascinado, como xa me ocorrera coa versión galega.

O meu primeiro coñecemento da escritora arxentina María Teresa Andruetto, malia saber que tiña unha ampla obra narrativa e poética, só moi parcialmente publicada en España, foi a través dos seus traballos sobre a promoción da lectura e da escritura entre a infancia e a mocidade, especialmente no ámbito escolar. Con ela, ocorreume o mesmo que co inglés Aidam Chambers: lendo os seus escritos tiña, e teño, a sensación de que as ideas e as prácticas que defendo sobre a promoción da lectura aparecen reflectidas de forma maxistral nos seus textos. Supoño que terían unha sensación semellante todas aquelas persoas ás que me sinto unido (en Galicia, en España, en Latinoamérica) neste obxectivo fundamental que é a revolución da lectura como vía para unha sociedade democrática.

A obra literaria de María Teresa Andruetto acadou un amplísimo recoñecemento internacional. No ano 2009 obtivo o Premio Iberoamericano SM de Literatura Infantil e Xuvenil e no ano 2012, o Premio Andersen que o IBBY concede cada dous anos. Cando lle foi entregado, pronunciou un discurso que paga moito a pena ler. Quen desexe saber máis sobre ela, encontrará ampla información na Rede (agradecemento especial á imprescindible revista Imaginaria). Tamén na súa propia voz, como podemos ver neste vídeo:


A emigración incesante

Mais do que nos toca falar hoxe é do seu Stefano. Non contarei case nada do argumento, que desenvolve un tema esencial tamén na historia de Galicia: a emigración aos países americanos nas primeiras décadas do século XX.

Chega con narrar a situación inicial: nunha aldea do sur de Italia viven Stefano, un adolescente, e Agnesa, a súa nai viúva. Instalados na pobreza máis extrema, en Stefano agroma a idea de emigrar a América, seguindo os pasos de tantos mozos que abandonaron Italia, e Galicia, nas primeiras décadas do século pasado. Ao facer dezaseis anos, Stefano, xunto con outros mozos da bisbarra, embarca rumbo a Bos Aires.

Canta vida pode conter unha novela que non chega nin as cen páxinas! Ao lermos Stefano, é inevitable lembrar a metáfora do iceberg, que adoita atribuírse a Hemingway. En esencia, dino que toda boa novela é como un iceberg. O que lemos son só as 2/5 partes visibles, mais por baixo da superficie ocúltanse as 3/5 partes restantes, a gran masa de xeo que sostén todo o conxunto.

Esta idea adquire sentido pleno na novela de María Teresa Andruetto. Por debaixo dun texto que combina fragmentos de aparencia documental con outros de intenso lirismo, discorre un poderoso río subterráneo que alimenta os múltiples camiños que a novela nos ofrece.

Está, por riba doutros, o drama da emigración. A pobreza, a inxusta estrutura social, o atraso… As causas que forzaron a emigrar a Arxentina a un gran número de persoas do sur de Italia, de Grecia, de Galicia e Asturias, así como a xudeus dos países da Europa do este. As persoas que forman as raíces da Arxentina actual, onde os apelidos da poboación reflicten e lembran as terras de orixe.

Disto, e da dura loita pola supervivencia no país de adopción, é do que nos fala a novela de Mª Teresa Andruetto. A autora faino do xeito en aparencia máis sinxelo: narrando a historia dunha vida, que se erixe en paradigma de moitas outras. Un tema da maior vixencia nesta Europa que ergue valados mortíferos para conter o imparable: a fuxida da pobreza e a ansia dunha vida mellor por parte da poboación de tantos países de África.


Stefano: unha alfaia

Stefano, o mozo protagonista, experimenta a dor da marcha, a amargura do desarraigamento, a dura adaptación a un novo país, a unha nova vida. A música, as cancións da terra que deixou e o idioma familiar serán algúns dos seus puntos de apoio na travesía vital. Coñeceremos o seu itinerario sentimental, as súas relacións con Lina e Tersa, ambas insatisfactorias, e o permanente remorso de saber que deixou soa á nai e que nunca volverá vela. E, por riba, a inquietude e o desacougo, a procura obsesiva dunha estabilidade emocional que só chegará cando o azar o decida.

Se a trama é rica en temas e matices, non o é menos a estrutura narrativa que a autora constrúe para contárnola. A novela preséntasenos coma un puzzle, unha sucesión de breves fragmentos nos que se alternan dúas voces narradoras (unha en terceira persoa, omnisciente; outra en primeira persoa, a de Stefano). Fragmentos que ao primeiro non sabemos ben como situar, porque a estrutura temporal non é lineal; mais, aos poucos, imos adiviñando os perfís do conxunto. As derradeiras pezas constitúen un final perfecto para esta novela inesquecible. Amargura e lirismo, paixón e tenrura, desarraigamento e amizade, soidade e amor: un xogo de contrastes que enriquece un texto onde non sobra nin a máis pequena palabra. Que gozo, podelo ler!

O texto completo, con todas as ligazóns, vídeos e imaxes, pode lerse na rede, no blog de Agustín Fernández Paz

Crónicas da clase obreira

Agustín Fernández Paz.-

(As viñetas da ilustración pertencen a Ha muerto un hombre 

de Kris e Étienne Davodeau. Ponent Mon, 2007)

La mala gente. Una historia de militantes.
Étienne Davodeau (Ponent Mon, 2006)

O meu encontro coa obra de Étienne Davodeau foi no ano 2007. En agosto viaxei á Coruña para ver as exposicións que Viñetas desde o Atlántico organizara para a edición daquel ano. Antes de regresar, mantiven unha conversa con Miguelanxo Prado e pregunteille que autores pagaban de verdade a pena entre os que viñeran aquel ano. Miguelanxo citoume varios nomes, entre eles o da israelí Rutu Modan, mais insistiume en que, de ningún xeito, podía perder a obra de Davodeau.

Eu non o coñecía de nada, xa había algún tempo que desistira de estar ao día de todo canto se publicaba no eido da BD. Mais, fiándome como me fío dos gustos de Miguelanxo, merquei decontado as dúas obras que atopei de Davodeau: La mala gente e Ha muerto un hombre.

Que marabilla! Fiquei fascinado con aqueles dous álbums. O debuxo, en aparencia, non tiña artificio ningún, mais era moi eficaz para contar unhas historias soberbias, planificadas dun xeito admirable. Desde aquel encontro, convertinme en seareiro do autor francés (non son o único), do que fun coñecendo logo outros traballos seus que se publicaron en España: Caída de bici, Lulú, mujer desnuda (en dous álbums), Los ignorantes , El testimonio e a recuperación recente de Rural, citados aquí pola orde en que os fun lendo. Ningún deles me defraudou, nin creo que o fagan os seus traballos futuros.

Dubidei sobre cal daqueles dous primeiros álbums elixir para comentar no blog, pois ambos son excelentes. Axiña me decidín por La mala gente. Una historia de militantes, publicado en Francia no 2005 e en España ao ano seguinte, por Ponent Mon.

Aparentemente, a historia que nos conta esta novela gráfica non pode ser máis sinxela. O propio Étienne Davodeau, convertido en personaxe da súa obra (recurso que utilizará noutras), decide relatar a historia dos seus pais, xa xubilados, que foron sindicalistas e militantes socialistas desde a década dos cincuenta, nunha bisbarra de Francia profundamente conservadora, con estruturas caciquís e moi marcada pola relixión católica.

Davodeau desexa contar a historia dos seus pais non só pola dimensión afectiva, senón porque nela se reflicten moi ben as loitas que deron lugar ao nacemento dos sindicatos na zona. Un obreiro e unha obreira cunha longa historia de militancia detrás.

Tras convencelos, non sen traballo, para que acepten a proposta, asistimos ás conversas coa nai (Marie-Jo) e co pai (Maurice), por separado. Fillos de obreiros, obrigados a traballar desde os catorce anos. Ela, nunha fábrica de calzado; el, de aprendiz nun taller mecánico. Son os anos cincuenta: as condicións de traballo son duras e, sobre todo no caso de Marie-Jo, non se albisca ningunha perspectiva de mellora.

A finais dos cincuenta chega á zona un cura novo, en teoría para lles axudar aos párrocos da bisbarra. Na práctica, para promover a creación da J.O.C. entre mozos e mozas. Maurice intégrase nun grupo de mozos, Marie-Jo noutro de rapazas. A J.O.C., como tamén sucedeu en España, foi un xermolo da loita sindical.

Para os dous, estes son anos de formación, de descubrir que hai outros horizontes, de decatarse das condicións inxustas en que traballan. En 1962, cando comeza o Concilio Vaticano II e acada significación o movemento dos curas obreiros (que tamén tivo repercusión en España, eu tiven trato con algúns deles), tanto Marie-Jo como Maurice xa son dirixentes de grupos da JOC.

Coñécense en 1965 e casan poucos meses despois. Non se nos conta a súa vida privada, foi unha das condicións que puxeron os pais, pero si a súa loita sindical e política a medida que van adquirindo formación e conciencia de clase. A narración chega ata 1981, ano do triunfo de Françoise Mitterand como presidente da república.

Unha novela gráfica que paga moito a pena ler. Como tamén o merece Ha muerto un hombre, que toma o título dun poema de Paul Éluard (Morreu un home /cuxa única defensa eran / os seus brazos abertos á vida…). Nel nárrase a gran folga que houbo en 1950 na cidade de Brest, a través dos ollos do cineasta René Vautier, que filmou toda a secuencia das loitas obreiras. Dous álbums que se inscriben na corrente de BD que narra historias do movemento obreiro. Étienne Davodeau, un autor que nos ofrece nas súas obras un espello da realidade, un autor que paga a pena seguir.

O texto, con todas as imaxes e ligazóns que o acompañan pode lerse no recomendable blog de Agustín Fernández Paz.

Os mortos de Spoon River

Agustín Fernández Paz.-

Lin este libro por vez primeira en 1974. cando o publicou Barral Editores na súa colección “Insulae Poetarum”. Eu adoitaba mercar os títulos que saían desa colección (este, na libraría Ágora, da Coruña), coñecese ou non o autor, porque me fiaba do criterio editorial (aquí apareceron José Ángel Valente ou Gil de Biedma) e, tamén, polas portadas que deseñaba Julio Vivas, sempre cun único elemento seriado enchendo todo o espazo.

Non coñecía de nada nin o libro nin o autor, así que o lin sen ningún condicionamento previo. Unha lectura gorentosa, tanto polo tema que o vertebraba como polo ton dos poemas, escritos en versos deliberadamente prosaicos, aínda que mesturados con outros de elevado lirismo. Segundo conta Alberto Girri no prólogo, a Lee Masters impresionáranlle as palabras ditas por Yeats nunha conferencia en Chicago: «escribir como se fala, tan sinxelo coma a máis sinxela prosa, coma un berro do corazón».

Durante estes anos pasados, volvín ao libro de cando en cando. Cada vez que debía tratar na clase a poesía de Celso Emilio Ferreiro, lembraba –e ás veces levábao, para lles ler un ou dous poemas– o libro de Lee Masters. Parecíame que Cemiterio privado está escrito no ronsel desta Antología de Spoon River, aínda que non teño ningún dato que me permita aseguralo.

Agora sei que houbo unha edición en Cátedra, en 1993, mais nese tempo non tiven noticia dela. Hai uns meses, cando Bartleby Editores publicou a edición completa da Antología de Spoon River, o libro do que quero falar hoxe, merqueino decontado, sobre todo ao constatar polo grosor que algo estraño sucedía coa edición que eu posuía (a de Barral ten 118 páxinas, mentres que a de Bartleby ten 375).

A comparación permitiume comprobar que a edición de Barral era incompleta: unha escolma da Antología! Son moitos os poemas novos que ten estoutra edición, que ademais ofrece -en letra diminuta, iso si- as versións orixinais en inglés. Velaquí unha imprescindible entrevista con Jaime Priede, o responsable da edición de Bartleby, que ademais recita varios dos poemas:

Spoon River. Jaime Priede

Todos, todos dormen no outeiro

Lendo os prólogos de Alberto Girri e Jaime Priede (moi breves, ambos os dous) e buscando enlaces xeitosos pola Rede para incluílos nesta anotación, souben moitos datos, que antes descoñecía, sobre o autor e o libro.

Edgar Lee Masters (1868-1950), aínda que é autor doutras obras que os críticos cualifican de mediocres, acertou a escribir este libro memorable (a edición orixinal é de 1915). Dis que en EEUU é o libro de poesía máis lido, imprescindible no ámbito educativo, e del hai múltiples adaptacións teatrais (non me estraña, o libro é o tal para iso), e cancións, e mesmo un grupo de rock chamado Spoon River Band. E souben tamén que a vila de Spoon River non existe; é unha creación de Lee Masters a partir de dúas ou tres vilas do Medio Oeste que coñecía ben.

Describir o libro é sinxelo. Ábrese cun poema, «O outeiro» («The Hill»), onde se nos ofrece unha visión xeral do cemiterio de Spoon River (All, all are sleeping on the hill). A seguir, o que atopamos é unha sucesión de poemas encabezados todos polo nome dunha persoa. O contido do poema é sempre unha reflexión desa persoa sobre algúns feitos significativos da súa vida. Coma se, ao pasearmos polo medio das tumbas, fósemos escoitando as voces da xente que alí está enterrada. Velaquí dúas mostras:

OLLIE MCGEE
¿Os habéis fijado en un hombre mustio y cabizbajo
que deambula por el pueblo?
Es mi marido, que con secreta crueldad,
nunca confesada, me robó juventud y belleza.
Hasta que, llena de arrugas y con los dientes amarillos,
perdida la dignidad y de vergüenza humillada,
me bajaron a esta tumba.
¿Y qué creéis que le roe a mi marido por dentro?
¡La cara de la que fui y la otra que hizo de mí!
Las dos le están llevando al sitio donde yazgo.
Logro mi venganza después de muerta.

A.D. BLOOD
Si ustedes en el pueblo pensaron que fue buena obra la mía,
yo que cerré las tabernas y prohibí los juegos de cartas
y que traje a la vieja Daisy Faser ante el Juez Arnett,
en una de tantas cruzadas para purgar a la gente de su pecado;
¿por qué dejan que Dora, la hija de la sombrerera,
y el indigno hijo de Benjamín Pantier
noche a noche hagan de mi tumba almohada sacrílega?

Aínda que nunha primeira lectura poden parecernos voces illadas, non tardamos en descubrir que unhas fan referencia ás outras (nas vilas, todo o mundo se coñece), algunhas veces con agarimo, outras con xenreira e desprezo. Deste xeito, vaise tecendo unha especie de “comedia humana” onde calquera de nós se pode ver reflectido. Pois os sentimentos, as paixóns, as vivencias, as miserias… son universais. E, libres xa de convencionalismos sociais, os mortos teñen toda a liberdade do mundo para contar as súas verdades.

Na Rede, hai múltiples comentarios sobre este libro, case sempre acompañados por uns poucos poemas que os exemplifiquen. Mergullarse na súa lectura é toda unha experiencia, dou fe. Paga a pena facelo!


Antología de Spoon River. 
Edgar Lee Masters.
Bartleby Editores, 2012.
376 pp.

O texto completo, con todas as ligazóns e imaxes, pode lerse na rede, no blog de Agustín Fernández Paz

Fahrenheit 451: o libro

Agustín Fernández Paz.-

Sei que lin este libro mediada a década dos sesenta (do pasado século, xaora), mais non consigo lembrar o ano concreto. Seguramente foi no 1966 ou 67, coincidindo coa estrea da película de Truffaut, da que falarei na próxima entrada do blog. A edición si que a lembro: era da editorial Plaza&Janés, nunha colección de libros baratos que, se non lembro mal, custaban 25 pesetas. Os “irmáns maiores” eran os da colección Reno, mais eses xa custaban 50 pesetas. Merqueino na de “Junor”, en Vilalba, durante unhas vacacións de verán, iso si que tamén o teño na memoria.

Era o primeiro libro que lía de Ray Bradbury. Poucos anos despois, xa no final da década, comezarían a venderse en España os libros da Editorial Minotauro, que fundara en Bos Aires o galego Francisco Porrúa, o mesmo que editaría os Cien años de soledad de García Márquez, o Rayuela de Cortázar ou O Hobbit e O Señor dos Aneis de Tolkien.

Minotauro, especializada en bos libros de ciencia ficción, foi unha marabilla para persoas coma min, que daquela era un entusiasta dela. Unha colección que se inaugurara en 1955, precisamente con outra novela de Ray Bradbury, Crónicas Marcianas, con prólogo de J. L. Borges (desta novela extraordinaria, hai tamén edición galega en Xerais). En Minotauro lin outras de Bradbury (El hombre ilustrado, Las doradas manzanas del sol…), e tamén títulos inesquecibles como Hacedor de estrellas de Olaf Stapledon, Soy leyenda de Richard Matheson ou La naranja mecánica de Anthony Burgess.

“Queimar era un pracer.”
Así comeza Fahrenheit 451, que Ray Bradbury (1920-2012) escribiu no ano 1953, nos anos en que os Estados Unidos vivían a represión da “caza de bruxas” do infame senador McCarthy. O propio Bradbury, nun texto imprescindible (“A lume vivo”) que se inclúe como introdución nalgunhas edicións do libro (por exemplo, na edición galega de Xerais, con tradución de Mª Magdalena Fernández Pérez) explica cal foi a xénese desta novela, tan afastada dos parámetros oficiais da ciencia ficción.

En realidade, aínda que nos seus libros empregue os recursos da ciencia ficción, os libros de Bradbury achégannos a temas que estaban de actualidade no seu tempo e que, en boa medida, seguen a estalo nestes primeiros anos do século XXI. Tal ocorre con Fahrenheit 451, unha fábula sobre a importancia da liberdade, sobre os perigos da manipulación social e da alienación tecnolóxica, sobre a opresión que nos chega desde o poder… E, sobre todo, unha defensa afervoada da cultura, dos libros e da lectura, de necesidade que temos as persoas de soñar, de que nos conten historias. E da rebeldía, como exemplifica a cita de Juan Ramón Juménez que abre o libro: «Se che dan papel raiado, escribe pola outra cara.»

A trama desta novela imprescindible xa é coñecida dabondo. Transcorre nunha sociedade futura onde a lectura está prohibida. Montag é un xefe dos bombeiros encargados de queimar os libros. Un día, cando se dispón a queimar os que descubriran na casa dunha anciá, colle algúns deles e gárdaos para si. Está intrigado, quere saber que hai neses
pequenos obxectos tan importantes para algunhas persoas. Leos, ás agachadas, e reincide máis veces, ata quedar atrapado nas redes da lectura. Converterase entón nun ilegal, perseguido polos que foran os seus compaéiros, forzado a fuxir se quere salvar a súa vida.

A queima de libros é máis ca unha metáfora. Temos na historia exemplos dabondo para comprobarmos que as sociedades totalitarias odian os libros (ou certa clase de libros) e fan canto sexa necesario para prohibilos ou para destruílos. Tamén para queimalos: aí están os exemplo da Alemaña de Hitler, do Chile de Pinochet e da Arxentina da Junta Militar ou da España de Franco (tremenda!, a foto da queima de libros na Coruña que Manuel Rivas coloca ao inicio do seu Os libros arden mal).

Hai moitos máis fíos neste libro, quen queira afondar nel pode facelo neste enlace, nestoutro ou noutro máis. E hai un final sorprendente e marabilloso, que pon unha raiola de esperanza no panorama opresivo que preside o libro. Un final que levou, entre outras realizacións, á creación do Proyecto Fahrenheit 451 (as persoas libro) por parte da Escuela de Escritores, unha iniciativa moi estimable, da que estes dous vídeos son unha mostra.

Este texto, con todas as ligazóns e vídeos, pode lerse no recomendable blog de Agustín Fernández Paz.

Tempo de guerra, tempo de paz

Agustín Fernández Paz.-

A mediados da década dos sesenta, eu era un adolescente fanático dos grupos musicais que daquela estaban a poñer os peares de todo o que viría despois. Xa deixei testemuña neste blog da miña admiración por grupos como The Spencer Davies Group, The Kinks, The Animals, The Who e, xaora, The Beatles ou The Rolling Stones. Os meus cartos para mercar discos eran moi escasos, así que tiña que me conformar con buscar obsesivamente a súa música polas emisoras de radio ou achegarme aos amigos que tiñan a fortuna de contar con tocadiscos e con algún disco destes grupos británicos.

No ano 1965 comezou a soar nas emisoras unha canción cun son diferente do destes grupos (os críticos daríanlle logo o nome de folk rock) e que axiña me fascinou. Tratábase de Turn!, Turn!, Turn!, cunha letra baseada no Eclesiastés, e quen a tocaban eran The Byrds, un grupo do que nunca antes escoitara falar. A novidade estaba tamén en que eran da Costa Oeste dos EE. UU., coma os Beach Boys, e anunciaban o flower power que traería a revolución hippie.

Poucos meses despois, outra canción de The Byrds, Mr. Tambourine Man, soou tamén repetidamente nas radios. Era tan boa, ou mellor, que a anterior! Aos grupos que admiraba sumouse The Byrds, e procurei seguir a súa traxectoria na medida que me era posible. Non puiden mercar discos deles ata algúns anos máis tardes, supoño que lles pasou o mesmo a moitos da miña xeración.

Sigo a escoitar con frecuencia estas e outras cancións daquel magnífico grupo. E se traio hoxe aquí estas dúas é porque foron as que lles deron sona e as primeiras deles que escoitei.

Claro que agora sei moito máis de cada unha. Para comezar, ningunha das dúas era da súa autoría. Turn!, Turn!, Turn! compúxoa o gran Pete Seeger, a quen tantas cancións marabillosas lle debemos, adaptando un texto bíblico do Eclesiastés (versículos 3, 1-8)

E Mr. Tambourine Man era unha canción que compuxera Bob Dylan, daquela aínda na súa etapa acústica. Din que foi o seu abraio ante a versión de The Byrds (que está abreviada, a de Dylan é máis longa) a que o levou á decisión de introducir a guitarra eléctrica na súa música, mais non sei o que hai de certo niso.

Para quen desexe saber máis da historia de Turn!, Turn!, Turn!, pode atopala aquí. E o mesmo no que se refire a Mr. Tambourine Man, unha canción que coñeceu numerosas versións e que xogaba un papel relevante na película Mentes perigosas.

E se a alguén lle apetece saber máis deste grupo fascinante, que só durou nove anos (separáronse en 1973, aínda que ben anos despois, en 1989, algúns dos seus compoñentes volvéronse xuntar), hai ben lugares onde ampliar estas liñas. Que ben resisten o paso do tempo as cancións de The Byrds!

P.S.: En xaneiro no ano 2011, algúns dos antigos membros de The Byrds interpretaron, xunto con Bob Dylan, unha versión anovada do Mr. Tambourine Man. Paga a pena escoitala.

O texto orixinal, con todas as ligazóns e vídeos, pode lerse no blog de Agustín Fernández Paz