Unha tella en Meirás

Ramón Chao.-

Ignoro que tella do Pazo de Meirás me tocaría a min en caso da súa restitución aos galegos.

Eu era moi pequeno, pero aínda lembro o cabreo do meu pai porque un individuo da Coruña que se repuña de tuberculose no noso hotel, reclamáballe corenta pesetas para o agasallo pacego, que xa era un caudal. Seguro que non me caería nada da repartición, pois o meu pai escaqueou ofrecendo un banquete de balde a Muñoz Grandes cando parou a comer no restaurante Chao. Con este enchufe, que axiña se soubo, ao meu pai non lle descontaron nin un día de salario, pero si o fixeron co barrendero Calexo, quen, á parte de roxo, era un coñón. Ía polas rúas limpando bostas e cantaruxando: Ao pazo de Meirás irás, pero non volverás. Facíao polo baixo e remedando o do castelo. Todos se daban por enteirados e agochábanse por se chegaban os recadadores.

Cando anos despois lin a novela Los pazos de Ulloa, descubrín que dona Emilia escribírao en Meirás e ela era republicana: Casada aos 16 anos, o seu matrimonio rompeu de facto aos poucos anos -aínda que non houbo separación oficial, practicamente imposible na época- e a condesa levou unha vida de casada sen que lle impedise establecer relacións con grandes personaxes como Galdós -o seu grande amor-, Blasco Ibáñez, Lázaro Galdiano e até o mismísimo Goncourt en París.

Emilia andará en boca da cidade coruñesa -dise na biografía de Pardo Bazán por Eva Acosta-, ás veces en termos moi descarnados e en máis dunha ocasión chegarían ao marido olladas entre burlonas e conmiserativas, comentarios en voz baixa que cuestionaban a súa honra e até a súa virilidade.

Decateime, retrospectivamente, por que estraños carreiros o pazo chegara a mans do Caudillo, e os dicires de hoxe corroboran a veracidade das miñas lembranzas: regalado pola cidade da Coruña, a súa compra financiouse grazas a un "imposto revolucionario". De aí, que moitos galegos consideremos o pazo máis noso que de Franco.

Creo que nin sequera se pode visitar; que o edificio encerra as caixas fortes da familia do ditador. Nelas atópanse non poucas obras de arte das que se apropiaron o generalísimo e a Colares, pero falta a correspondencia que dona Emilia mantivo con grandes figuras das letras: "Hai anos (Carmen Polo) leu nunha revista que a escritora (Pardo Bazán) tiña o seu estudo na torre de Levante (do pazo de Meirás), a máis alta, desde cuxas xanelas admiraba a paisaxe das Mariñas" -lemos no prólogo de La luz en la batalla- Alá se dirixe agora co seu escolta mentres establece en olladas certeiras o inventario de canto atopa ao seu paso. (...) A Señora abre unha por unha as gavetas: máis papeis. Manuscritos, apuntamentos, todos atados con fita azul. Apenas ollados os títulos déixaos outra vez no seu sitio. Cartas, moitas cartas, remitidas algunhas por xente que a Señora non coñece, outras por nomes como Benito Pérez Galdós, Marcelino Menéndez Pelayo, José Lázaro Galdiano, Francisco Giner dos Ríos, Vicente Blasco Ibáñez, Leopolo Alas... Paquetes de follas tituladas Diario, Diario de viaxe... Sen alterar o rostro comeza a ler; seleccionar unha frase aquí, outra alá, coa mesma atención calculadora que antes dirixiu aos mobles. (...) De súpeto estala como un lategazo a voz seca da Señora, que se levantou, un pouco pálida e, pondo as luvas, camiña xa cara á porta:

- "García, queima os papeis que hai nas gavetas. Todos."

Ao fin comprobo que a ditadura é hereditaria (ou compartida), e o que sabiamos: a descendencia do Sentinela de Occidente desposuíunos de boa parte da nosa historia.