A coñecida Epístola Moral a Fabio foi atribuída durante moito tempo a un descoñecido 'anónimo sevillano' ata que Dámaso Alonso, con impecable método filolóxico, resolveu a cuestión da súa autoría. Descubriu que o poema debíase a certo capitán Fernández de Andrada, quen, tras gañar algún renome en España, houbo de morrer só e esquecido en América, onde se perdía a pista da súa peripecia vital. Ao ler no seu día o estudo preliminar á devandita obra, que documentaba estes clarificadores datos, despregouse ante min toda unha historia de exilio interior: a dun personaxe esquinado, elusivo, axeracional e sen epígonos, dunha soidade senlleira e unha identidade desvaída ante a autosuficiencia do seu legado espiritual.
Porque -recoñezámoslo- a soidade, amais de ser materia de infinidade de libros de autoaxuda, é un bo motivo literario. No que atinxe á novela, veñen de socate á memoria algúns títulos que a teñen por tema: Robinson Crusoe de Defoe (polo menos até a aparición de Venres); A Soidade do Corredor de Fondo do novo airado Sillitoe; Un home solteiro do cosmopolita Isherwood; O Medo do Porteiro ao Penalti de Handke... Aínda que, na realidade, o tres últimos libros (que contan, por certo, con boas versións cinematográficas) están máis preto da nouvelle que do roman; ou sexa, poderíanse considerar máis propiamente novelas curtas.
Quero chegar a que, na súa modestia, o conto préstase mellor que obras de maior envergadura ao tratamento da soidade como forza temática. Por exemplo, o monólogo interior, que sería a súa canle narrativa natural, non se sostén en novelóns de corte decimonónico. Constatouno Dostoievski cando comezou a redactar Crime e Castigo en primeira persoa. Tras uns balbucientes capítulos, tivo que esquecer o plan inicial e obrar como autor omnisciente para dar auténtico alento ao arisco Raskolnikov. Aínda que iso non obsta para que, sabedor do potencial da narrativa breve, o exconvicto de Siberia volvese dar vida a personaxes solitarios (con innegable fondo autobiográfico) en relatos como "Memorias do Subsolo" e "A Mansa".
E por se aínda fosen necesarias máis probas da afinidade da soidade co conto, aí vai unha curiosa coincidencia: tanto o Quixote como Pickwick foron concibidos inicialmente como obras breves, nas que os seus protagonistas desenvolvíanse en solitario. Así, a primeira saída de Don Quixote, aínda sen escudeiro, sería ideada por Cervantes como unha máis das súas Novelas Exemplares; e as primeiras correrías do expansivo Pickwick corresponderían nos seus comezos a comentarios historiados por Dickens aos gravados do debuxante Seymour. Pero ao gañar entidade ambas as obras, aos seus autores fíxoselles necesario acompañar aos protagonistas cos impagables Sancho Panza e Sam Weller, respectivamente; grazas ao cal gozamos dos seus hilarantes diálogos.
Defendo, pois, a tese de que o xénero cuentístico é, en literatura, o idóneo coa soidade como obxecto. E podo avalala sen saír da santísima trindade do autor de contos. Comezando por Chéjov, aí temos "Tristeza", onde o cocheiro Iona, a falta de interlocutor, acáballe confiando a desazón pola morte do seu fillo ao seu cabalo; ou "Unha Aposta", unha narración de influencia tolstoiana na que o protagonista, en troques de permanecer toda a súa mocidade recluído en soidade, consegue gañar unha gran cantidade de diñeiro ao que, ao cabo, renuncia desenganado.
Se os solitarios de Chéjov déixannos un resaibo amargo, os de Maupassant móstrannos a tolemia cara a cara. Así, en "So", pregúntasenos aos lectores se o personaxe que nun momento dado afirma: "todos nós somos como esa pedra...", está nos seus cabais ou camiño de perder a cordura. Este breve escrito, de pouco máis dunha páxina, é o preludio ao máis desenvolvido "O Horla", trasunto do propio alleamento do seu autor.
Por último, Babel: del non quero citar nada en concreto. Pero ao ler os Contos de Odessa, ou os póstumos e inéditos de Debes Sabelo Todo, quédanos como arquetipo a figura do xudeu no seu ghetto, obxecto de pogroms e sempre illado calquera que sexa a actividade desenvolvida. E esa sensación de extrañamento, de estar fóra de lugar, é aínda maior, se cabe, en Cabalaría Vermella, onde un cronista "con lentes no nariz e outono na alma" (o propio escritor), fica abeirado e nunca chega a integrarse no exército de cabalaría do camarada Buddieny.
Esquinados... Contos de solitarios, como tamén o son os que se recollen neste senlleiro volume. Seica os seus autores pretenden refuxiarse neles para salvagardar así a súa propia soidade, ou ben para conxurala, sublimándoa. E como queira que, tal que así, a lectura voltase un pracer (ou vicio) solitario, fago meu o desexo daquel cego amante dos prólogos, que chegou a facer un libro cos da súa Biblioteca Persoal, precedido dun metaprólogo ou prólogo de prólogos, onde apostrofaba:
"Oxalá sexas o lector que este libro estaba a agardar".
*Miguel Martínez Panero é profesor na Universidade de Valladolid
Los Esquinados, León: Manual de Ultramarinos, 2014, reúne relatos sobre personaxes solitarios firmados por José Miguel López Astilleros, Nacho Abad, Mario Paz González, Bruno Marcos, Antonio Toribios e Manuel A. Rodríguez.
0 comentários :
Danos a túa opinión