Balbino tamén é chairego

Paulo Naseiro

Eu son... Balbino. Un rapaz da aldea. Coma quen dis, un ninguén. E ademáis, probe. Aínda tremo de emoción cada vez que enceto as páxinas das Memorias dun neno labrego, como a primeira vez, hai máis de trinta anos. Foi o primeiro libro galego que caeu nas miñas mans sendo tan neno como o Balbino, nunha sexta edición do ano 1977. Conservo aquel exemplar, gastado e achacoso despois de moitas relecturas, despois de pasar polas mans de cantos amigos puiden agregar aos milleiros de lectores de Neira Vilas.

Sen ser un rapaz da aldea, como o entrañábel protagonista, a súa historia chegoume ao fondo da miña alma infantil. Despois de todo, do mundo descrito por Balbino con precisión case antropolóxica pódense atopar pegadas xenéticas na nosa xeración, filla de moitos Balbinos, de xentes que sufriron a fame e a miseria, que coñeceron a servidume e a emigración, o caciquismo nas súas formas máis primarias e brutais.

Grazas á lectura das Memorias entendín, sen que ninguén mo explicara, por que o meu pai saíu da súa casa, a penas adolescente, para arrincar carbón negro das entranas da montaña leonesa. Comprendín, tamén, por que o meu entrañábel amigo Xosé embarcou un bapor con destino á Habana de principios do século XX, aos catorce anos, porque tiña a responsabilidade de manter aos seus numerosos irmáns, orfos de pai.

Pero naquel libro había máis, moito máis. Aculturado como todos por un ensino monolíngüe castelán, atopei a língua na que falaban meus pais, o meu amigo Xosé, os múltiplos veciños da contorna que viñan á súa tenda buscar mercadurías. Se cadra deica entón non era consciente da dualidade lingüística que definía o ambiente no que medrei. Pero alí estaba, en letras de molde, palabra por palabra, a maneira na que falaba a abrumadora maioría da xente que me rodeaba agás, tristemente, case todos os nenos. Porque non nos quedaba outra. Aínda me doe a labazada que recibín dunha mestra por chamarlle fervellasberzas a un compañeiro -habla bien, hombre, no seas paleto!-, e hoxe é o día que non teño nin a máis remota idea de como se chaman os fervellasberzas en castelán. E aínda virán os da Galicia Bífida (ou era Bilíngüe?) a dicir que hai un conflito, e que é culpa nosa. Manda chover n'A Habana!

Porque, soa terríbel, pero convén non esquecelo. Adoctrinousenos para considerar “paletos” aos galegofalantes. Ben sei que o que vou dicir soa políticamente incorrecto, pero é a verdade. Cada vez que iamos á casa da miña avoa, na aldea, non podía deixar de pensar que aqueles nenos que compartían xogos conmigo eran dunha clase distinta, a pesar de que cando levaba media hora con eles xa falaba tamén, inconscientemente, en “paleto”.

Afortunadamente, a maioría daqueles nenos vilegos privados á forza da língua propia fómonos curando paseniñamente do mal e recuperando unha boa saúde idiomática, así como tamén unha certa consciencia de onde vimos, pois moitos compartimos orixes rurais. Bastantes debémoslle un primeiro espertar ao Balbino e ao seu creador, Xosé Neira Vilas, e por iso é unha boa nova que vaia recibir, xunto coa súa inseparable Anisia, o título de Chairego de Honra. Ben o merece.

Chairegos de Honra
Xosé Neira Vilas e Anisia Miranda
Muiño do Rañego, 15 de novembro de 2008

Ás 12 horas: Táboa Redonda coa participación de:
• Antía Cal
• Marica Campo
• Isaac Díaz Pardo
• David Otero
• Ramón Regueira
Xantar de Irmandade na NOVA RUTA de Vilalba.
Concerto de A Quenlla.
Máis información: xermolos@xermolos.org
ou no teléfono 646 413 890