A memoria de Agustín

Mario Paz González.-

Naqueles intres a vida enteira pasaba por diante dos nosos ollos. Sentados nas duras butacas, sumidos na escuridade da sala, viamos pasar diante nosa aqueloutras vidas coas que soñabamos antes de que o ladrillo e o formigón armado convertesen o cinema da vila noutro edificio convencional máis. Viamos como o cono de luz tornasolada e poeirenta que pasaba por riba das nosas cabezas transformábase ao chegar á pantalla, como por encantamento, nas figuras de Robert Mitchun e Henry Fonda loitando no Pacífico contra os xaponeses de Toshiro Mifune, ou en Yul Brynner axudando a uns pobres campesiños mexicanos, ou en Lee Marvin nunha misión suicida contra os nazis, ou en Roger Moore con licenza para matar, ou en Peter Sellers cun imposible acento francés, ou en Dustin Hoffman travestido, ou nun novísimo Tom Cruise, rebelde pola maxia de Coppola, ou en Richard Gere sufrindo as imprecacións do implacable sarxento Foley... E hoxe, moitos anos despois, todas esas sensacións, pertencentes a innumerables tardes de domingo da infancia que un imaxinaba ocultas no fondo escuro da memoria, agroman xuntas coa lectura do último libro de Agustín Fernández Paz.

O rastro que deixamos non é un libro de ficción, ou non completamente, como nos ten acostumados o seu autor, senón unha compilación de textos de orixe heteroxénea (conferencias, ensaios, pequenos relatos…), algúns deles inéditos, agrupados en dous grandes bloques (“As paisaxes da memoria” e “O oficio de escribir”), pero que, dalgún xeito, teñen como núcleo común a memoria. A memoria vital e a memoria literaria.

Así, a través dos diversos escritos e co mesmo pulso firme e a mesma voz clara que nas súas novelas, Fernández Paz rememora o seu pasado, sobre todo a súa infancia nun mundo, que agora semella tan lonxano, pero que, sen dúbida, foi moito máis pobre e moito máis duro do que é hoxe. O mundo dos nenos que viviron aquelas primeiras décadas da posguerra. Lembrando aquel tempo de formación e aprendizaxe, fálanos ademais dos seus pais, da Escola Graduada de don Félix, no Campo da Feira, onde chegaron nos anos cincuenta “unhas grandes latas cilíndricas que contiñan manteiga ou queixo e uns enormes bidóns de cartón prensado cheos de leite en po” procedentes da axuda americana; dos poucos, pero marabillosos, libros que o seu pai gardaba coma se fosen un tesouro; ou da viaxe que fixo con el, trompetista da Orquestra Mato, para ver por vez primeira o mar. Fálanos aquí tamén da fame de ficción que, alomenos no seu caso, non podía calmarse só a través dos libros, non sempre ao alcance de calquera, senón mesmo, afortunadamente, grazas aos cómics -ou tebeos- que intercambiaba cos outros nenos, á radio, ás conversas dos maiores e, sempre, ao cinema da vila, o Teatro Vilalbés, eternamente evocador de soños para tantas xeracións ata a súa desaparición.

Sen deixar de lado o núcleo central da memoria, na segunda parte temos unha fonda reflexión, precisamente, sobre esa necesidade de historias, primeiro de coñecelas e logo de crealas. Non en van lémbranos o autor xa ao comezo do libro que “aínda que constrúo as miñas historias con materiais tomados do que pasa ao meu redor, non podo esquecer que todos os fíos cos que acabo compoñendo os relatos teñen a súa orixe na miña infancia”.

Unha sorte de optimismo e de paixón desbordante e contaxiosa pola vida e a literatura enchen por completo as páxinas deste libro. Nunha das fotos que se inclúen nel vemos ao propio Agustín apreixando con sumo coidado unhas bolas de masa que se van convertendo nas súas mans en láminas case translúcidas que, ao contacto co aceite, transformaranse en orellas de Entroido. Faino cunha concentración severa e, ao mesmo tempo gozosa, coma un artesán antigo sumido no exercicio da súa propia destreza, se cadra consciente, como di o texto que acompaña á foto, de que é “transmisor dun saber que vén de lonxe” e que pasará “a través de min”. E aínda que está a falar en termos culinarios, un non pode evitar pensar que, consciente ou inconscientemente, podería estar facéndoo tamén da memoria e do seu amor pola palabra e pola literatura, esoutro saber do que é un transmisor privilexiado, afortunadamente para nós como lectores.

Agustín Fernández Paz
O rastro que deixamos
Vigo: Xerais. 2012.
240 pp.