O que lle debo á música

Ramón Chao.-

Nunca chegarei a saber canto lle debo á música. Desde moi pequeno empecei a entoar o solfexo e machucar o teclado, de modo que os sons e as estruturas musicais inseríronseme para sempre no interior.

Aos dez anos dei o meu primeiro recital no Círculo das Artes de Lugo, e a prensa na­cional (non digamos El Progreso) deu en chamarme «o Arturito Pomar do piano»; o outro, o verdadeiro Pomar era o rei do taboleiro de xadrez.

Todo acontece nunha tarde que nunca esquecerei, nunca, en que o meu pai e eu, cando contaba seis anos apenas, baixamos pola rúa da Porta de Cima para que lle dixese dona Sagrario se xa podía empezar a estudar piano. Foi un caso o meu pai, único entre os indianos. En Cuba todos traballaran con miras ao proveito, mentres que el nunca sentiu cobiza e alí mesmo malgastou as súas ganancias en libros, ópera e mulleres.

Ao volver ao pobo teimou en que un dos seus seis fillos fose pianista. Todos os meus irmáns pasaron polo teclado, pero como ningún saiu émulo de Albéniz, retirábaos e probaba con outro. Fixo o devandito cos seis, e tería seguido de non quedar a miña nai infecunda debido a unha operación na matriz. Por iso ensañouse co derradeiro, eu.

Dona Sagrario tocaba o órgano na misa dos domingos. Tamén ensinaba solfexo aos nenos que degoiraban ingresar na Banda Municipal. Parecinlle demasiado tenro. E o meu pai, impertinente: que eu era moi espabilado, e que con probar non se perdía nada. Deulle tal lata que vinme metido encaixando fusas e semifusas en compases binarios cuxa medida marcaba coa man coma se me santiguase, rezando as notas en lugar de entoalas, pois dona Sagrario era incapaz de levar o acompañamento no teclado.

Ao cabo dun ano, a mestra deu concluídas as leccións de solfa e adiantoume á posición fixa no piano: é un suplicio chinés que consiste en apoiar o cinco dedos ao mesmo tempo en cinco teclas seguidas, do re a mi fa sol, poño por caso. Tócase a primeira nota cinco ou as veces que che ordenen, mantendo os outros dedos a fondo; daquela o re que había de seguir xa toda a vida, vinme metido no odioso Hanon, método de escala e arpegios en terceiras, en sextas, en oitavas e moitos exercicios máis.

O meu pai púxose a explicar que en dúas semanas o seu fillo aprendera todo o que me podía ensinar dona Sagrario, realmente moi pouco. Para compensar a falta de mestra obrigoume a redobrar o tempo de estudo. Por iso pasábame ante o piano dúas horas de mañá e outras tantas á noitiña, consumido polo cansazo e a dor. O meu quite consistiu en ler cómics mentres tocaba, sistema que lles explicarei, por ser de imaxinación complicada: Puña no atril un cómic de Pulgarcito ou do Guerreiro do Anteface e empapábamo de punta a cabo en tanto martilleaba cada dedo, que tal labor non precisa celo nin maña para oírse.

Tiñamos en casa unha gata que se chamaba Morita; o que lle gustaba a música! Era realmente asombroso. Non ben ouvía os primeiros sones chegaba pasiño a pasiño á galería, e saltaba á cadeira de brazos que tiña ao meu carón, tentando empolicarse no teclado. Collíaa do colar e paseábaa de arriba abaixo, unhas veces ritardando e outras acelerando, deixándoa circular armonio­samente soa ao final. Pero o meu pai non se deixaba engatusar polos sons, sempre distintos, que as súas gadoupas esparcían polo ar, e sempre terminaba airado:

-Pero que escala é esa, badulaque!

Hai tantas escalas e arpegios, maiores, menores, harmónicas, pentatónicas e así seguido; e ignorando tanto a Morita como eu a filiación daqueles inopinados intervalos, contestáballe:

-Do bemol menor, lida e filarmónica, papá!, aínda que non existise e estou seguro de que non existe. Pero por saber aínda menos que nós, a súa única solución era calar, e Morita renovaba as súas improvisacións.

Non tardou en divulgarse a fama da miña habilidade por toda a cidade, mercé á locua­cidade do meu pai. E a resultado diso convertinme no díxomedíxome do pobo, e o salón da miña casa nunha romaría á que acudía un xentío de curiosos, ávidos de convencerse polos seus propios oídos da verdade do que de min se dicía. O pobo partiuse en dúas faccións rivais e a discordia perdura até hoxe entre os que me tomaban por un neno prodixio ao ouvirme tocar O Lago de Como e lles atolondraba o que escribían os xornais sobre min.

Resultado, que o médico non se levaba co farmacéutico; o sancristán pelexouse co reloxeiro; discutían os ociosos no Bar Roca e mesmo as lavandeiras do Rego dos Cochos perdían horas en disquisicións estéticas mentres lles clarexaba a roupa ao sol.

O concello de Villalba deume unha bolsa para ir a Madrid, onde cursei o bacharelato e obtiven o premio nacional de virtuosismo e, logo diso, Fraga Iribarne mandoume a París, onde creceron as miñas angustias. Estudei con Lazare Lévy, a quen me recomendou Joaquín Rodrigo e con Magda Tagliaferro, a excelente e pesetera brasileira. Cada cal ensinábame unha técnica distinta: Lazare-Levy, a técnica moderna do peso e Tagliaferro, máis clásica e articulada, de xeito que ambalas dúas contrapúñanse e eu xa non sabía tocar o meu repertorio. Cada vez máis desesperado, pois o oito ou dez horas (dez horas!) diarias de teclado resultaban inútiles. Maquinei entón unha artimaña para deixar o piano e irme sen a música a outra parte.

Había en Villalba un taller de madeira, do Quintela, que tiña unha desas serras eléctricas e circulares que lles chaman de infinidade. Proxectei meter nelas a man esquerda para que me levase dous ou tres dedos e que o meu pai non me obrigase a pasarme a vida tocando o Concerto para a man esquerda de Ravel. De modo que o faría aquel verán, nas vacacións estivais. Pero velaquí que eses días recibo unha carta do meu pai, que debía ter un sexto ou sétimo sentido, na que me dicía: «Estuda tamén harmonía por se che ocorre algo nas mans; xa sabes que Schumann e Penella tiveron senllos accidentes e chegaron a ser grandes grazas ás súas composicións». Comparar ao autor do Entroido de Viena co rataplanero do Gato Montés!  Pero bo, tiven que abandonar o meu proxecto sanguinario e decidín tomar a liberdade: regalei o piano, e durante máis de quince anos non quixen saber nada de música. Tanto é así, que influído polas miñas novas ideas políticas, inventei unha teoría sobre o carácter reaccionario das estruturas musicais. Todo xira, dicía ao redor da tónica (o rei todopoderoso); ao seu lado a dominante, a subdominante e a sensible, que son como un consello de ministros, e abaixo as outras todas; é dicir, o pobo sufridor.

Pasaron moitos anos, e máis que reconciliado coa música, deime conta de que as súas estruturas incrustáronseme na mente. Nos meus artigos, as miñas entrevistas e novelas, aplicaba inconscientemente -e sígoo facendo con toda lucidez- a estrutura da sonata: tema, contratema na quinta superior, desenvolvemento e regreso ao tema inicial. Sen dúbida que na vida, nas relacións coa xente e coa política, este esquema segue funcionando, e a verdade é que non me podo queixar dos resultados, nin do moito que sufrín na miña nenez.

Ramón Chao interpreta "O lago de Como" no Auditorio de Vilalba (31-08-2013) no transcurso dun acto da asociación Amigos de Prisciliano, organizado en colaboración con A Voz de Vilalba (Visita a nosa canle de Youtube).