O concepto de bilingüismo

Fermín Bouza

Non hai sociedades bilingües en sentido estrito e estatístico porque, en xeral, fálanse máis de dúas linguas en todas partes: hai sociedades multilingües ou plurilingües, e ese é o caso de Galicia. O concepto de bilingüismo, que é esencialmente psicolóxico (a Psicoloxía Diferencial adoptouno como base de moitos dos seus experimentos) non se refire á sociedades senón a persoas: hai persoas que aprenden e falan alternativamente dúas linguas, sobre todo, e o problema que se expuxo (xa non se expón desa forma) aos psicólogos era o de se esa dobre competencia activa podería causar problemas ao neno. A conclusión foi a inversa: non só non causaba problemas senón que era unha grande vantaxe intelectual e propiciaba un mellor desenvolvemento cognitivo e un maior dominio doutras linguas que se puidesen aprender. Punto final.

A primeira fase do problema do bilingüismo terminou así, nese punto. A palabra e o concepto úsanse agora impropiamente para referirse a sociedades que, supostamente, teñen dúas linguas principais, e este sería o caso de Galicia, que foi perdendo e segue perdendo falantes do seu idioma propio e orixinal que debe competir con outro idioma oficial e obrigatorio en todo o estado no que Galicia se insere. O final dun proceso así é a morte en vida do galego (a súa conversión en lingua morta) durante moitos anos (poucos falantes ao longo aínda de varias xeracións até a extinción total). O intento de diversas administracións de dereita e esquerda para compensar ao galego pola súa perda, que é a indubidable consecuencia da súa marxinación económica e política durante séculos, deu algún resultado (retardar a caída, probablemente) pero era xa necesario impulsalo con máis forza para que volvese entrar definitivamente no centro das cidades. Neste momento crítico as cousas irán a peor, sen dúbida, pois a forza política que gañou as eleccións non se fai ningunha formulación desta clase e está a mostrar unha grande galegofobia.

É Galicia unha sociedade bilingüe? Galicia é unha sociedade cunha lingua orixinal e propia, non con dúas nin con vinte, e esa lingua defínea como unha sociedade como tantas outras, normal na súa estrutura lingüística, pero cunha lingua histórica en transo de perderse. Ese é o sentido profundo e real do monolingüismo. Isto significa que só se fala a lingua propia e orixinal? Pois non: unha parte da poboación, nos procesos de urbanización, sobre todo, asumiu a fala castelá (lingua propia e orixinal de Castela e nai do chamado “español”) como lingua principal, e isto leva unha perda de competencia lingüística en galego (a función do ensino é que isto non ocorra) por parte das novas xeracións que son fillas dos novos castelanfalantes.

Galicia non é bilingüe estatísticamente porque se falan moitas máis de dúas lenguas (e algunhas destas linguas emerxentes fálanse xa con algunha intensidade) e non é bilingüe substancial ou historicamente, porque só ten unha lingua propia e orixinal na fase latina da súa creatividade lingüística, aínda que aquí faláronse outras linguas, claro, e ben exóticas, por certo… O galego chegou a falarse como lingua culta lonxe da nosa terra.

O magnífico actor Manuel Manquiña fai onte unhas declaracións lamentables a Xornal.com, nas que chega a dicir cousas como estas:

“O anterior Goberno do BNG e do PSOE tentou impor unha realidade que non existe, unha especie de Matrix e, como se pasaron, a xente mandounos a tomar polo cu. Eu sempre digo que son un español nacido en Galicia e as persoas que se escandalicen con isto están á marxe da realidade”.

Crerá este home todo iso? Probablemente o Bipartito tivo graves problemas de Comunicación Política, como a campaña electoral veu a amosar, e todos os Manquiñas de Galicia son tamén un produto deses erros.