Antón Baamonde.- Xa saben
que anda o mundo
revolto. A estas horas
nós estamos entre
fornos e cociñas,
pitos e cabritos, roscóns
e brazos de
xitano. Pero por aí
fora a xente anda cabreada. Hai
certa razón na
cousa porque, ao fin e
ao cabo, para que nos imos a enganar, estannos metendo
un cravo de aupa. O puro
que teremos que
pagar entre todos é
fenomenal, dos que marcan época. Un
puro dos caros,
dos que lle
gustan a meu
irmán Alfonso: un
Cohiba, un Montecristo,
un Partagas, un
Vega Robaina. A estafa
é de tal
calibre que parece natural
reaccionar.
En fin, non
só hoxe, no
transcurso da historia sempre
se cocen fabas. Por
iso hai que exercer a
crítica. Mesmo para que quen
exerce o
poder non tolee. Os que mandan, poden e manexan sempre tenden a subirse á peana.
Que
llo conten senón a
López Mateos, que foi
Presidente de México seis anos e que contou así a súa
experiencia. “Durante o
primeiro ano de
Presidencia trátante como
a Deus e
ti apártalos con
desprezo; no segundo trátante
coma Deus e
non lles fas
caso; no terceiro
trátante coma Deus
e toléralos con
incredulidade; no cuarto
trátante coma Deus e comezas
a tomalo en
serio; no quinto
ano trátante coma
Deus e non
só o cres:
es Deus”.
Disentir,
diferir, discrepar, discutir
é algo, por
tanto, bo. Agora
estamos onde estamos
porque nos anos noventa
e comezos da década de
2000 “hubo un
momento en el que España estuvo
a punto de volverse
tonta”, que dixo Galdós noutras
circunstancias. A España pasoulle
o mesmiño que
ao fillo do
Calixto. Contábame meu pai
que o vello
Calixto fixera o
diñeiro en Cuba,
e que o fillo, por
tanto, chegou ao
mundo con cartos
no peto sen
ter a necesidade de
mover un dedo
nunca. O Calixto fillo
estaba afeitándose diante
do espello, coma
se fora o
Narciso das narracións
clásicas, e dicía, cheo
de satisfacción “Calixto es
guapo, Calixto es
listo, Calixto es
rico ¿ qué le falta
a Calixto ?. Ao que
o vello, que
o estaba mirando
dende atrás, retrucou
dende o fondo
da habitación “Xuicio,
meu fillo, xuicio!”.
Así
que é importante
que haxa voces
no deserto cando todo
o mundo tolea. É
bo para os
gobernados e bo
para os gobernantes. Esas voces
son as que
avisan do desastre. Ao
poder, señoras e
señores, hai que
darlle caña, introducirlle
límites, contrapesos, freos
que eviten a arbitrariedade.
Iso é
a democracia, un
sistema no que
calquera que mande,
manda dentro duns
límites, sen pasarse.
Tamén
a min, por certo, me
críticaron na Librería
Segrel alguns amigos
de toda a vida
por estar hoxe
aquí e non
pasa nada. Grazas, por
certo, a Aurorita
Nieto por defenderme. Por iso
non nos imos
querer menos. Por certo
que a Librería
Segrel cumpre a
mesma función que
as barberías de antes,
como a do
Severino, na que
se reunían o
Salvador da Pequena, ou o
Cernadas. As tertulias,
nas que se
pasa revista a todo
o divino e humano, é unha
tradición que non
hai que perder.
Pois
ben: eu aprendín
a discutir o
poder non no
Paseo de Grácia
en Barcelona, nin
na Gran Vía
madrileña, nin tan
sequera nas aulas da Universidade
de Santiago. Onde eu
aprendín a dialogar e
a diferir, onde
se asentou o
meu amor pola
liberdade non foi
noutro sitio senón
aquí, en Vilalba. Ás
veces a xente
supón que a
Historia sucede só
nas grandes cidades, nas
que se congregan
manifestacións de ducias
ou centos de
miles de persoas. É
mentira.
Eu aprendín a
dialogar, a diferir
e a discutir
entre o grupo
que formaban miñas
irmás, o meu
tío Xosé Luís,
que foi un
dos seres máis
peculiares que coñecín
na miña vida
-e xa levo
coñecido algúns-, e tamén
o Lito, o
Mandi, o Castro
Vilar, o Lis,
o Agustín Fernández
Paz, o Fernando
da Barrosa e
todos aqueles que,
sendo da xeración
anterior á miña,
formaban parte dunha
especie de 68 local,
cos seus cabelos
longos, que tan
pouco lle gustaban
á miña madriña
Perpetua. A Perpetua pensaba
que aquelas melenas daqueles melenudos eran
un niño de
piollos. Eran preceptivas no tempo, tamén, as
mini saias, despois de
que a deseñadora
Mary Quant as puxera de
moda en Londres.
Aquela
xeración foi a
que me adestrou
en discutir aos
que mandaban, nun
tempo en que
Franco andaba aínda por
aí. Era xente que
lía Triunfo, escoitaba a Serrat e
a Lluis Llach,
ao Raimon do “Digamos
non” e ao
Paco Ibañez. Naturalmente
tamén a Voces
Ceibes, ao Miro
Casabella, ao Xoan
Rubia e etcétera. Falaban, grazas ao
Quintela, no Venecia, que
foi o modo
en que chegou
a moda sesentera
das boîtes a
Vilalba, e, se
era o caso,
facíano no Tamanaco,
ou tomando os
calamares do Bar
Fornos ou as croquetas
do Bar Roca. Ambas
as dúas, por
certo, son especialidades que
compiten na miña
memoria por ocupar o
lugar das famosas
madalenas de Proust.
Discutir,
no bo senso
da palabra, faciámolo
todo o día. Outra
das ágoras privilexiadas
era, no verán,
a Alameda. Alí recordo
as conversas interminables
con xentes doutra
idade, máis cerca
da miña. Co Pepe
do Mixen, o Héctor, o
Mini, o Manolo
Roca, o Sesé,
o Cachaza, o
Revés, o Insua,
meu irmán Xan
e tantos outros. Tamén
no propio bar
Roca co Pepe
Chao ou co Bernardo
Cendán, os dous
cregos progresistas que
tiñamos á man.
Falabamos
de todo. Como aínda
non sabiamos quen eramos,
nin que pensabamos,
nin o que
íamos ser na
vida, estabamos ávidos,
como o está
sempre a rapazada
inqueda en todas
as partes do
mundo.
Falabamos
da Populorum Progressio,
a encíclica de
Pablo VI que
acababa de ser
aprobada e que
en España, na
España do franquismo,
soaba case subversiva. Ou da
Pacem in Terris,
outra encíclica un
pouquiño anterior, de
Xoán XXIII, que
lle pasaba o
mesmo. Pero tamén intentabamos
saber, porque todo o
ignorabamos, cales eran
as diferenzas entre
o anarquismo e
o comunismo, e
os lazos entre
o socialismo e a
democracia e que
clase de cousa
eran o galeguismo
e o nacionalismo. No San Ramón,
por certo, comezaron
a poñerse estantes
de libros en
galego na rúa. Iso
tamén formaba parte
do olor da
liberdade.
Falando
e falando, fómonos
metendo, os uns
e os outros, en
organizacións diversas, nacionalistas
e de oposición ao
franquismo. Foron os tempos
do Instituto. Como os
tempos eran os
que eran, para militar
tiñas que facer
pouco menos que
unhas oposicións. Había que
estudarse “O atraso
económico de Galicia”,
“A Galicia rural na
encrucillada” e un
lote de libros
máis. Moitas veces xuntabámonos
na casa do
Revés, o Carlos Gómez Osa, ou
na miña, para
discutir sobre eles.
Os
nosos pais, por certo, debían
ter unha paciencia
máis grande que
a de Xob, tolerando
aquel ir e
vir de rapaces,
coa súa troula. A
saber que pensaban
de nós. Retrospectivamente a un
se lle ocorre pensar que é admirable que non tivesen medo. Si. Os tempos
estaban cambiando. Nesas reunións andaban,
ademais do Revés
ou o Cachaza,
María Xesús Gayoso,
o Bernardo Requeixo,
o Ramiro Cendán,
Pepe o Manguera, o Felpeto, o Veloso, o Arturo Gómez
Mato, e tamén
o Arturito Currás e supoño
que o Dorado -aos últimos, que xa
non están entre
nós, quero lembralos hoxe con agarimo-. Había
outros, máis novos,
que despois comezaron
a moverse, o
Moncho Paz, o Paulo Naseiro...
Estou
falando de comezos
e mediados dos
setenta, cando eu
e todos os
demáis dos que
falo, eramos case nenos
ou nenos sen
case. Pero, sen embargo,
aí estabamos intentando
aprender. Eramos,
afortunadamente, uns inocentes,
como hai que
ser cando un é
novo. A aprendizaxe da
decepción, iso que, segundo
din, é a
verdadeira marca da
madurez, chegaría máis
tarde.
Pero
non foi só
a discrepar o
que eu aprendín
en Vilalba. Aprendín máis cousas,
non seguindo a
corrente central, a
máis poderosa, pero
si seguindo outras
pólas menos garridas
e vizosas, pero que
a min me
parecían máis fermosas. Os
bidueiros e regatos
da Terra Chá
non solen ser
de grandes dimensións,
pero son encantadores
no seu impresionismo.
Aprendín, así
mo parece, sobre
todo, dúas cousas que
me impresionan. Unha, o sentido do horizonte. A
Terra Cha é
a visión da
distancia, a luz
que abre o
mundo en profundidade.
A
segunda, o que son as encrucilladas. Vilalba
está entre Lugo
e Ferrol, entre
A Coruña e
Bilbao, entre Ribadeo
e Vigo. As encrucilladas
son unha dúbida
acerca de que
camiño tomar, un
xogo de palabras
acerca do sentido
último, unha decisión
existencial e comprometida. As encrucilladas
implican un xogo,
un risco, unha
decisión. Non hai nada
último nas encrucilladas. Nas encrucilladas
un sempre está
de paso. Isto
aprendino aquí, case
sen saber que
o aprendía.
Quen
son foi feito
aquí. Entre comerciantes e
paisanos, entre funcionarios
e traballadores, todos
coas súas virtudes
e defectos. No medio deles, no medio de vós, eu
aprendín os trazos
eternos da comedia
humana, as historias
miúdas e os
contos da xente. O
concello de Vilalba
tiña sobre os
vinte mil habitantes
en 1960, o
de Lugo sobre
sesenta mil: non
era tan cativo o
sitio. Pasaban cousas. Había rebumbio. Os días
de feira e
os de feirón
viñan os autobuses
cheos de xentes
de Boizán, de
Codesido, de Corvelle, de
Distriz, de Samarugo,
de Oleiros, de
Vilapedre, de Lanzós,
de San Xurxo
de Rioaveso...
As
rúas estaban cheas
de xente, aínda
había cegos que
vendían as súas
copras que contaban sucesos truculentos. Cando
es un neno todo che
parece marabilloso, posiblemente
porque o é.
Aprendín, sobre todo,
na librería da
miña tía Carmiña. Cando neno
ía sempre despois
do xantar a
ler alí os
tebeos. Alí comecei a
fundar unha cultura:
lendo as historias do
Doutor Franz de
Copenhague, dos Zipi
e Zape e da
familia Ulises. Aínda
vivía a miña avoa
Irene que, despois de
merendar pan con
queixo, mandábame a
comprar unha cocada
ao comercio do Mario
Paz, onde paraban
daquela os autobuses
da empresa Ribadeo.
Na
librería da miña
tía teño pasado
moitas tardes embobado,
metendo e sacando libros
dos estantes. Había pequenas
xoias porque alí era
posible atopar os libros do día, coma
libros publicados vinte
anos atrás, que
non atoparías noutro
sitio. Por suposto, tiña
moitos libros en
galego.
Aquel
tamén era un
mundo de amigos. Discretos e
silenciosos, pero amigos. Os
tempos eran tan
peculiares, tan raros vistos
dende hoxe -ou
é que eu
era raro- que
o Pedro López
Novo e máis eu concibimos
a tola idea de ler toda
a Historia da Filosofía
comezando polos presocráticos. A miña
tía ía encargando
os libros de
Heráclito ou de
Parménides e alí
estabamos nós para
facernos con eles. Como
é natural, desistimos pasado
un tempo prudencial.
A
librería da Ponte fora a casa familiar. Na casa que habitaban as miñas tías
era posible atopar no faiado exemplares de A Nosa Terra dos anos
vinte e tamén grande número dese tipo de folletíns que a prensa de Madrid do
momento editaba. As señoritas de provincias lían tales textos con devoción,
intentando respirar o aire de espazos
más vastos. Recordo, xa adolescente, ter nas miñas mans unhas pardas e desfeitas follas de La dama de las camelias
nese formato fasciculado.
Nesa
mesma casa vivira
Antón García Hermida,
o meu avó. Este
ano cúmprense cen
desde que fundara
Azul y Blanco, unha
revista, de liña galeguista,
que se conta entre
as que fundou. Antes
o fixera co
Ideal Villalbés e máis
tarde co Heraldo de
Villalba. Tamén colaborou na
Ilustración Gallega, revista
que se publicaba
en Vigo e
noutros xornais do
momento.
Todos
vós sabedes que
Vilalba tivo, no
primeiro terzo do
século XX, unha chea
de publicacións que
mostraban o vigor
da vida local. As que
fixo o García
Hermida foron só
unha mostra desa vitalidade. Pero non
só estaban os
xornais. Tamén había as
bandas de música,
a dos Longos
e a dos
Matos. Cando eu era
un neno aínda
estaban os instrumentos
da banda dos
Matos na casa
da miña madriña
Perpetua.
Precisamente, unha das sorpresas da miña infancia foi
escoitar a miña
madriña Perpetua falando
de meu avó
Antón García Hermida,
case coma se estivera presente. Para min,
naturalmente, referirse ao meu avó
era como falar
do pleistoceno, dado
que morrera vinte
anos antes de
que eu nacera,
o que, visto
polos ollos dun
neno de oito ou nove
anos é pouco
menos que unha
inmensidade. Pero ela, Perpetua,
chamáballe Antoñito. O diminutivo encerraba todo un
sentimento. Son cousas que un percibe vagamente,
como polo rabiño
do ollo, e
nas que só repara cando,
talvez despois de
moitos anos, da
en pensar sobre
aquela anécdota que,
por algún motivo, se lle quedara
gravada tan vivamente.
Aquel
Antón García Hermida
era un publicista,
un animador da
vida local, alguén
empeñado en que,
no nivel en
que iso era
posible naquel momento
e naquel lugar,
Vilalba tivera unha
vida cultural. Foi unha
paixón que cultivou
con esmero e
que fixo que,
unha e outra
vez, estivera detrás
das publicacións que
ían saíndo. Dende logo,
era o continuador
dunha saga e,
se queren, dunha
certa tradición. En Vilalba
xa no século
XIX Chao Ledo
e Manuel Mato
Vizoso demostraran que
había algo que
se movía, unha
ansia, un desexo
de cultura e
civilización.
Pero falar de
meu avó é,
para min, falar
da miña mai. Ela nacera en 1918, e tiña, polo
tanto, memoria da Ditadura de
Primo de Rivera e da República. Era unha
persoa dun humor lacónico, no estilo da
familia ou, tal vez, do que corresponde á mentalidade
agraria da Terra Chá. O seu pai,
o Antón Da Ponte,
fora, ao parecer, un dos fundadores do casino local,
pero lles denegaba ás fillas iren aos
bailes que nel se celebraban. "Quería conservarnos en formol",
comentaba ela con causticidade. El, ao
fin e ao cabo,
era un comerciante católico e conservador.
Tamén nesa época, anterior á guerra civil, era frecuente a realización
de "veladas", que era como denominaban a breves representacións nas
que era común a declamación de poemas ou
o poñer en obra breves escenas
tanto dos clásicos coma de autores locais. Tiñan lugar, normalmente, no que foi o Teatro Vilalbés.
Recordo que miña mai dicíame que nunha delas o
seu papel era o de España, que era como unha raíña á que as distintas
rexións -"o que agora chaman comunidades autónomas", díxome- facían
a súa respectiva homenaxe. Unha desas
rexións, por certo, era Manuel Fraga, un cativo naquel momento.
En todo caso, o Antón García Hermida, aquel comerciante, fora secretario das Irmandades da
Fala en Vilalba no ano 1916, cando se fundaron en Galicia. A iniciativa tivéraa Lois
Peña Novo, unha das personaxes máis
importantes de Galicia
nos anos vinte
e trinta, tan
ben estudado por
Manolo Roca, e Santiago Mato Vizoso era o presidente. Santiago Mato, por
certo, foi un
dos dirixentes das
irmandades máis constante en Galicia. O
grupo estaba formado por vinte e dúas persoas, das que catro eran propietarios, unha un indiano/banqueiro, (Manuel
García Olano), seis
comerciantes -entre eles Santiago Mato-
un farmacéutico, un
médico (Plácido Peña), catro avogados e tres estudantes universitarios.
As Irmandades da
Fala marcaron un
antes e un
despois en Galicia. Hai case un século
desde entón. Aqueles homes
querían unha Galicia
dona de si,
pero, sobre todo,
orgullosa do que
era e do que
sería no
futuro, ao que
querían axudar a
nacer.
A miña xeración
tivo uns soños, a xeración
do meu
avó outros, que
tal vez non eran
tan distintos no
fondo. Aos rapaces de
hoxe correspóndelle tomar a
testemuña e seguir
a carreira, se o queren seguir
facendo. A vida é así.
Do García Hermida
editou un libro
o seu fillo
Xosé Luís, Charetas,
prologado polo Manuel
María, de onde
saco estes versos
sinxelos dedicados ás
festas de San
Ramón:
Nas festas de
San Ramón,
nestas festas tan
sonadas,
á sombra do
teu castelo
rí ti tamén,
miña vila,
rí con forza,
rí con gañas,
ó son das
campás lixeiras,
ó son da
galega gaita,
nas festas de
San Ramón
nestas festas tan
sonadas
E así é. Haberá
paro, crise e corrupción. Haberá a biblia en verso, xa se sabe que como dicía José
María Carulla, “Nuestro señor
Jesucristo/nació en un pesebre/donde menos se
espera/salta la
liebre!”. Pero nestes
días que non
falte a alegría
nin a risa. Estamos
de festa e
hai que divertirse.
Hai un crítico
de arte londinense,
tal vez o
máis importante hoxe
no mundo, John
Berger, que baixaba todos
os veráns a Betanzos. Nunha ocasión
escribiu un artigo
no que lembraba
dúas comidas memorables. Unha no
famoso restaurante Maxim´s
de París e
outra na feira
de Betanzos.
Non sei se
é unha lenda
urbana, pero lembro que alguén me contou
que o desaparecido
Castro Vilar levara
a súa nai
a Paris, vestida cos
refaixos típicos do
país naquel tempo,
e que a
invitara a comer
no famoso restaurante,
no que non
se pode entrar
sen garabata. Entrou o Castro
Vilar, segundo narra
a historia, ou
tal vez o
mito, elegante co
seu traxe novo, pero con zapatillas
dentro das chanclas, como
adoitaba andar por
aquí. Tal vez os
camareiros pensaron que
se trataba dun
fabuloso millonario armenio de usos excéntricos. En Vilalba, afortunadamente, sempre
houbo ese pequeno
número de seres
curiosos e excéntricos,
de paveros, que
nos axudan a
darlle sol, luz
e calor ao día.
En fin, que queren que lles diga, no
San Ramón, é fácil atopar o
secreto das comidas
memorables, nas que
homes e mulleres,
nenos e maiores, notarios e labradores, médicos e zapateiros,
policías e ladróns. disfrutan da
súa vitória e do seu
trunfo ante un
pito, un cabrito,
un salpicón, un
roscón, un brazo de
xitano, ou, se é na xira, unha ración
de polbo..
O secreto radica
en estar xuntos. Estamos no San Ramón. Pasou outro
ano, acábase o verán
-xa logo virá
a Guadalupe que
pon o ramo
ao ciclo- pero todos
viñemos, todos seguemos
aquí, todos sentimos
a felicidade de
estar na nosa
terra.
0 comentários :
Danos a túa opinión