José Antonio Varela, mestre, amigo

José Antonio Varela Veiga (á esquerda) na inauguración da praca conmemorativa do escritor Antonio García Hermida. Na foto están presentes, ademáis da filla do homenaxeado Carmiña García Hermida, outros representantes do colexio como a súa dona Angelines, Chema González Barcia, Teresa Criado, Senén Montero ou o conserxe Angelito.

Paulo Naseiro.-

Esta mañá un whatsapp de Chema Barcia veu desencadear unha fervenza de lembranzas que acodiron atropeladas: morreu José Antonio Varela… 

E volvo a 1977, cando fronte á avalancha de rapazada, de baby boomers que dicimos de forma un tanto pedante na ciencia da demografía, ás autoridades educativas da época non lles quedou outra que construír unha rea de novos colexios por toda a nosa xeografía. Unha daquelas construcións escolares saídas a toda presa dos taboleiros de debuxo dos arquitectos do Ministerio de Educación e Ciencia caeu pola antiga veiga de Penas Corveiras, xusto por baixo da até entón única agrupación escolar de Vilalba. Quedoulle, para sempre, o apelativo de Grupo de abaixo. Se cadra dous ou tres centos de pícaros abandonamos as masificadas aulas do, desde aquela, Grupo de arriba, para iniciar unha nova aventura educativa. 

E digo ben cando califico de aventura aqueles anos que arrincan na fin dos anos setenta e abarcan a primeira metade da década seguinte. Para moitos dos que cursamos a antiga EXB no que despois se chamou Colexio Antonio Ínsua Bermúdez aquela foi unha época na que espertamos en máis dun sentido. 

A chegada de mestres novos, en idade e motivación, como o propio Chema ou Antón Castro, supuxo un revulsivo a partir do que se destapou unha creatividade ilimitada, unha ansia por facer cousas, un traballo que parecía non ter fin. Esta é unha historia contada moitas veces: a intensa actividade teatral -pezas de Manuel María, de Marica Campo, unha inesquecible montaxe de Galicia canta ao neno, de Fuxan os Ventos-; a revista A Pravia; a recuperación e reivindicación da obra poética de tantos autores da terra -Mato Vizoso, García Hermida, Carmiña Prieto, Engracia Vérez, García Mato ou Caetano Arias- da man da edición dunha escolma de moitos dos seus versos, sacados da prensa local ou da tradición oral; a investigación e recuperación da propia prensa vilalbesa do primeiro terzo do século XX, coa inestimable axuda de Carmen García Mato, Carmiña da Ponte; a procura antropolóxica das nosas tradicións -a elaboración do queixo de San Simón, a cría dos capóns, os maios…- 

Boto a vista atrás e coido que foron, sen dúbida, os anos máis intensos da miña vida. Unha experiencia educativa non sei se baseada nalgún método revolucionario, ou que simplemente xurdiu porque así tiña que ser. Pero que nos inxectou para sempre a inquietude, o amor pola cultura, o afán da pescuda das nosas raíces, o desexo constante de facer. Hai que facer... 

 Tras daquela revolución estivo sempre unha figura inmensa. Protexendo, alentando, servindo de pararraios fronte á crítica, motivando, facendo de ponte entre todos os membros dunha comunidade educativa que non sempre entendeu as bondades daquel sistema, mediando diante dunha comunidade local que moitas veces viu con receo toda aquela movida. Un referente que, a medida que o ías coñecendo, agrandaba a súa humanidade. José AntonioVarela, o factotum de todo aquilo, foi para min, para nós, un exemplo ético e estético, ese mestre que fica sempre na memoria, como o Don Gregorio de A lingua das bolboretas ou o Mr. Gruffydd de How green was my valley. Sen el, sen a súa mestura exacta de autoridade e bonhomía, nada daquilo tería sido posible. 

 Unha anécdota reflicte moi ben este carácter. Témola contado en moitas ocasións, pero hoxe, máis que nunca, ven a conto. Rematado o curso 82-83 a tres daqueles rapaces -Mario e Moncho Paz, e máis o que suscribe-, sentados baixo da Pradia, ocorreusenos que unha boa maneira de pasar o verán que comezaba era facer un xornal. Sen medo. Aquel era o espírito que nos inoculaba a experiencia educativa do grupo de abaixo. Naquel momento fundacional achegouse Varela a nós e expuxémoslle a idea. Lonxe de reaccionar con condescendencia, puxo inmediatamente todos os -poucos- medios do colexio ao noso dispor, incluído a un sorprendido Chema Barcia que traballou arreo canda nós naqueles días que alumearon o primeiro número de A Voz de Vilalba. 

 Hoxe toca despedir ao ensinante, ao amigo. Ao exemplo de educador que sabía que a súa labor ía moito máis aló de ensinarnos xeografía. Só agardo que teñamos sido alumnos dignos do teu exemplo, mestre.